Druga powieść Chucka Palahniuka ma dużą szansę na powtórzenie sukcesu swojej poprzedniczki. W "Podziemnym kręgu" (czyli "Fight Club") autor nie zostawił suchej nitki na fundamencie nowoczesnego społeczeństwa informacyjnego - wyścigu szczurów. Tym razem Palahniuk bierze na cel całą machinę, która do tego wyścigu przygotowuje - system edukacji, kreujące rzeczywistość media i wszechobecny marketing.

Bohater, Tender Branson, przechodzi drogę od służącego, ogrodnika i sklepowego złodzieja do uwielbianego, sławnego kaznodziei, bożka mediów. Dzieciństwo spędza wśród członków odizolowanej od świata sekty Kościoła Wyznawców, gdzie zostaje perfekcyjnie wytresowany do roli idealnego pracownika, nie zadającego zbędnych pytań i dążącego do maksymalnego usatysfakcjonowania przełożonych. Specyficzne środowisko, w jakim żyje, pozwala mu wykształcić w sobie ponadto bezwzględność i wyrachowanie. Osiągnięcie dorosłości oznacza dla niego możliwość opuszczenia rodzinnych stron i podjęcia pracy - jak się okazuje, praktycznie niewolniczej.

"Ucząc się tych wszystkich drobiazgów, nie mieliśmy czasu na myślenie. Nikt z nas nie zastanawiał się, jak wygląda życie, kiedy się codziennie sprząta po obcych ludziach. Zmywa przez cały dzień naczynia. Karmi cudze dzieci. Strzyże trawnik. Przez cały dzień. Maluje domy. Rok po roku. Prasuje prześcieradła.
Ciągle i zawsze.
Praca bez końca.
[...]
Broń Boże, żebyś kiedyś się znudził i chciał czegoś więcej"*.

Branson jest bystrym obserwatorem. Obnaża brutalność panujących w "zewnętrznym świecie" reguł, prostactwo swoich pracodawców, hipokryzję i podwójną moralność społeczeństwa. Równocześnie potrafi doskonale, niczym kameleon, odnaleźć się w tym bezdusznym świecie, dotrzymać narzuconego rozkładu dnia. Kraść. Oszukiwać. Zabijać.

"Myślisz, że może gdybyś pracował ciężej i szybciej, mógłbyś powstrzymać napór chaosu, ale potem któregoś dnia wymieniasz na tarasie żarówkę z pięcioletnią gwarancją i uświadamiasz sobie, że wymienisz tu żarówkę może jeszcze z dziesięć razy, zanim umrzesz"*.

Na skutek serii spektakularnych samobójstw Branson zostaje, ku swemu zaskoczeniu, ostatnim żywym Wyznawcą. Jego los nagle się odmienia, zostaje zauważony i wykorzystany przez sprytnego agenta i żądne krwistych historii media - Branson szybko staje się sensacją, główną atrakcją w paśmie najlepszej oglądalności, autorytetem, kreatorem, cudotwórcą. Aby jednak pozostać na szczytach popularności, musi dostarczać swym wielbicielom coraz silniejszych wrażeń. Nad tym, aby tak się działo, czuwa dzień i noc planujący każdy jego ruch agent. Czy Tender Branson zdoła się wyzwolić z tej matni?

"Uświadamiasz sobie, że ludzie dlatego zażywają narkotyki, że jest to jedyna naprawdę realna osobista przygoda, jaka im pozostała w ich ograniczonym czasem, prawem i porządkiem oraz prawami własności świecie. [...] Zdajesz sobie sprawę, że robienie czegokolwiek nie ma sensu, jeżeli nikt tego nie widzi.
Zastanawiasz się, czy gdyby na ukrzyżowanie przyszło zbyt mało widzów, widowisko zostałoby przełożone na inny termin"*.

Czy taką drogę "od zera do bohatera" może przejść każdy? Palahniuk odpowiada, że tak, trzeba trafić we właściwym czasie we właściwe miejsce, czyli, jak to się mówi, wykorzystać koniunkturę. Ale to jeszcze za mało - potrzebne jest także swoiste wyrachowanie, gotowość do rezygnacji z własnego ja, podporządkowania się aktualnie obowiązującym trendom, planom, harmonogramom. Psychika Bransona jest ukształtowana, by doskonale spełniał oczekiwania - starszych współwyznawców, pracodawców, reklamodawców, publiczności. Trening zrobił swoje.

Znakomita, przerażająca, wciągająca spowiedź człowieka, który osiągnął wszystko.
Znakomita, przerażająca, wciągająca spowiedź człowieka, który stracił wszystko.
Niepotrzebne skreślić.



---
* Chuck Palahniuk, "Rozbitek", przeł. Lech Jęczmyk, wyd. Wydawnictwo Niebieska Studnia, 2006.