Recenzja zawiera szczegółowe streszczenie. Pomimo opisania w recenzji wielu przygód z książki uważam jednak, że jest to tylko kropla w morzu przy wielkiej liczbie przygód zawartych w "pamiętniku" Salomona Perela.


Będąc trzynastoletnim chłopakiem miałem sposobność obejrzeć film Agnieszki Holland pt. "Europa Europa" w polskiej telewizji. Film oglądałem z wielką ciekawością, zwłaszcza że Mama pozytywnie mnie do niego nastawiła i odpowiednio zachęciła. To był trafny wybór, a zarazem dobra lekcja historii. Film bardzo mi się spodobał, choć jeszcze wtedy nie wiedziałem, co to Holocaust, obozy koncentracyjne czy getta. Sylwetka głównego bohatera utkwiła mi na tyle głęboko w pamięci, że sięgnąłem jeszcze raz po ten film dużo później, gdy byłem starszy. Odświeżenie filmu było również bardzo ciekawe. Na tematykę spojrzałem na nowo, zrodziły się nowe refleksje, a zaciekawiony bardzo niezwykłą historią, zapragnąłem przeczytania książki.

Zdobycie książki okazało się nie lada problemem, lecz po długich poszukiwaniach w internecie zakupiłem ją w antykwariacie.

Już sama okładka książki zachęca do przeczytania oraz mówi, jak wiele w sobie kryje cierpienia. Okładka (Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 1992) przedstawia postać chłopca z "odwróconą głową". Z jednej strony jest to Niemiec z opaską ze swastyką na ramieniu, a z drugiej strony Żyd, ze znakiem gwiazdy Dawida na ustach... będącym symbolem wielkiego sekretu – jego prawdziwej tożsamości.

Książka "Europa Europa" przedstawia autentyczne losy, biografię żydowskiego chłopca, któremu przyszło żyć w czasach wojny, nazistowskiej propagandy rasowej i terroru, zaniku człowieczeństwa oraz nieustannej walki o życie wiszące na cienkim włosku. Głównym bohaterem i jednocześnie ofiarą nazistowskiego reżimu jest Salomon Perel.

Był synem Azriela i Rebeki, urodził się w 1925 r. w Peine koło Brunszwiku (Niemcy). Miał dwóch starszych braci: Izaaka i Dawida oraz również starszą siostrę Bertę, których los także nie oszczędził podczas okrutnej wojny.

Salomon już jako dziecko doświadczył tego, czym jest Holocaust, prześladowanie, niższość rasowa oraz okrutne i pełne pogardy traktowanie. Nie mógł się pogodzić z wiecznym wygnaniem, a nostalgia wiele razy była przyczyną gorzkich łez. Wiele razy ocierał się o śmierć. Jednak opatrzność Boga ujawniała się zawsze w chwilach, kiedy życie Salomona było zagrożone. Przez cały czas jakaś siła chroniła go przed śmiercią.

30 stycznia 1933 r. partia narodowosocjalistyczna pod przewodnictwem Adolfa Hitlera doszła do władzy w Niemczech. Od tego momentu rozpoczął się powolny "taniec śmierci" obejmujący wiele krajów i mający swój punkt kulminacyjny w II wojnie światowej. Nazistowski terror, prześladowanie, likwidacja przeciwników, a przede wszystkim likwidacja Żydów realizowane były za pomocą wielu nazistowskich narzędzi, takich jak: oddziały szturmowe SA, tajna policja (Gestapo) i służba bezpieczeństwa SS, jednostki do działań specjalnych oraz odpowiedzialne za obozy koncentracyjne i ludobójstwo - oddziały SD. Ważną jednostką była również elitarna szkoła Hitlerjugend dbająca o ukazanie dominacji nazistów, odpowiedzialna za wszelkie manifestacje, prześladowania i bójki uliczne. Do takiej właśnie szkoły trafił nasz biedny Salomon i śmiało można powiedzieć, że to ocaliło jego życie...

Kiedy w Peine życie stawało się coraz niebezpieczne ze względu na rasistowskie uchwały przyjęte na kongresie partii w Norymberdze, kiedy Żydów zabierano na przymusowe prace i kiedy bojkotowano i niszczono żydowskie sklepy, rodzina Perelów postanowiła niezwłocznie opuścić Niemcy. Emigracja miała na celu przeniesienie się do mniej z pozoru antysemickiego, spokojnego miasta w Polsce, mianowicie Łodzi. W Łodzi młodziutki Salek spędzał dzieciństwo na zabawach, nauczył się szybko języka polskiego, ale nie dane mu było żyć dalej w sielance z rodzicami i rodzeństwem. Pogłoski o stworzeniu w Łodzi wydzielonego terenu dla Żydów, getta - zadecydowały, że rodzice wysłali Salomona pod opieką starszego brata Izaaka na wschód do Sowietów w celu uchronienia ich przed śmiercią. Wtedy padły słynne słowa matki na protest synów odnośnie do rozstania: "Ihr sollt leben!" (Musicie żyć!), które przez cały czas tkwiły w pamięci młodzieńca.

Następnie trzynastoletni Salek trafił do sierocińca w Grodnie. Tam znalazł tymczasowe schronienie. Uczył się teorii bolszewickiej, historii Rosji oraz poznawał język i zwyczaje. Wstąpił nawet do Komsomołu. Po dwóch latach spędzonych w sierocińcu nasz mały bohater musiał dalej uciekać, ponieważ Niemcy zerwali pakt Ribbentrop-Mołotow o nieagresji i napadły na Rosję, bombardując między innymi Grodno. Podczas tej ucieczki trafił w ręce Wehrmachtu.

W trakcie oblężenia przez oddziały niemieckie Salomon dostał się do niewoli, a wrodzony spryt i szczęście uratowały mu życie, bo podał się za zagubionego w zawierusze wojennej volksdeutscha. Od tego momentu stał się Josefem Perjellem (Jupem) i przez rok walczył na wschodnim froncie jako "najmłodszy niemiecki żołnierz". Dzięki zasługom został skierowany do szkoły Hitlerjugend w Brunszwiku. Doświadczony uczestnik w walce na froncie, stał się bohaterem wojennym, młodym nazistą i wzorem dla młodych Niemców wychowywanych pod naciskiem propagandy nazistowskiej w świadomości wyższości rasy aryjskiej. Przez trzy lata ukrywania swojej prawdziwej tożsamości w szeregach Hitlerjugend i wielu przykrych doświadczeń udało mu się dotrwać do wyzwolenia przez aliantów i końca wojny.

Historia Salomona Perela jest niezwykle przejmująca, pełna wielu niosących śmierć i zniszczenie przygód, wyrzeczeń, prześladowania, tęsknoty za rodzicami, dzieciństwem i wolnym krajem. Głównego bohatera poznajemy jako dziecko, które swój dziecięcy czas spędza nie po dziecięcemu - na ciągłym wygnaniu, poniżaniu i nieustannej walce o życie. Budzi to traumatyczne wspomnienia nawet po wielu latach, a książka jest jasnym świadectwem i dowodem tego, co się wydarzyło.

Los sprawił, że Salomon musiał mieć dwa oblicza. W związku z wielką chęcią przeżycia posunął się do kłamstwa i zmienił swoją tożsamość, zostając Josefem Perjellem – volksdeutschem. By nie zostać zdemaskowany, musiał studiować rasistowskie teorie, udawać Niemca oraz publicznie wyrażać nienawiść do Żydów. Musiał także kryć swoje obrzezanie, a to nie było łatwe w szkole z internatem i ze wspólną łaźnią. Jedno kłamstwo ratujące go od śmierci pociągnęło za sobą następne kłamstwa i tak bez końca, aż do końca wojny. Ciągła dysharmonia, wewnętrzna polemika, brak wsparcia rodziny oraz ogromny kontrast pomiędzy udawaną tożsamością Josefa a prawdziwą: Salomona doprowadzały go chwilami do obłędu i depresji. Jednak mimo życia wśród młodych Niemców, stwarzającego wiele niebezpieczeństw i zmuszającego do przybrania przez Salomona twardej, niemieckiej postawy, nie wyzbył się swoich żydowskich korzeni, które tkwiły głęboko w jego sercu.

Książka "Europa Europa" jest niezwykle interesującą pozycją ze względu na swoje ponadczasowe przesłanie poprzez ukazanie historii Żyda na tle rasistowskiej ideologii, która wiele razy wystawiona była na pośmiewisko...
Książka to "żyjąca" historia przetrwania, pełna bólu i łez, walki, prześladowań, wygnania i niegasnących nadziei na wolność swoją i kraju.

"Ocalić od zapomnienia" - to główna myśl nasuwająca się po przeczytaniu książki. Ludzie nie powinni nigdy zapomnieć tego, co się stało podczas Holocaustu i wojny. A w szczególności niezwykła i autentyczna historia przetrwania opisana w omawianej pozycji powinna znaleźć się w biblioteczce każdego czytelnika.