Hmm, przeczytałem połowę pierwszego tomu 100/XX: Antologia polskiego reportażu XX wieku: Tom 1: 1901–1965 (antologia; Korczak Janusz (właśc. Goldszmit Henryk), Miłkowski Zygmunt (pseud. Jeż Teodor Tomasz, TTJ, T. T. Jeż), Sieroszewski Wacław (pseud. Sirko Wacław lub Bagrynowski K.) i inni).
Zacząłem się zastanawiać jak też ja ten zbiór za, powiedzmy, pół roku ocenię, skoro wrażenia po kolejnym przeczytanym reportażu zaczynają się zacierać. Jak potem postawić ocenę? Stwierdziłem więc, że najlepiej będzie cofnąć się kawałek, póki jeszcze można, i przywołać przeczytane teksty w formie króciutkich, czasami jednozadaniowych, nieraz wręcz hasłowych streszczeń (czytając to powiem potem, a to to!), a jednocześnie dokonać małego podsumowania i oceny. Żałuję, że nie wpadłem na to od razu, ponieważ z niektórych tekstów czytanych wcześniej pamiętam tylko ogólne wrażenie, teksty czytane niedawno (a czytam jak idzie w książce, chronologicznie) pozostawiły we mnie więcej refleksji. Może te krótkie streszczona zachęcą kogoś do sięgnięcia w końcu po to tomiszcze (wiem, że niektórzy zakupili, postawili, ale jeszcze nie sięgnęli lub sięgają rzadko - tak, wiem, na brak książek do czytania nie narzekamy). No to lecę:


1. Janusz Korczak. "Nędza Warszawy". Skąd się bierze warszawska nędza. (4)

2. Teodor Tomasz Jeż. "Opowiadanie z wędrówki po koloniach polskich w Ameryce Północnej". Spostrzeżenia Polaka na temat emigracji, Stanów Zjednoczonych i Polonii amerykańskiej przed I wojną światową. (4)

2. Wacław Sieroszewski. "Przez Syberię i Mandżurię do Japonii. Kartka z podróży". Zapisy z podróży koleją transsyberyjską. Rosja. (4)

3. Kazimierz Laskowski. "Dolinami łez". Reportaż o powodzi w centralnej "Polsce" (3,5)

4. Maria Konopnicka. "Mało zrozumienia dla żon". O życiu rybaków w Normandii, trochę feministyczny. (4,5)

5. Anonim. "Szkoła dla służących imienia Świętej Kingi (dawniej Świętej Zyty). O szkole dla służących. Oddaje ducha epoki. (4,5)

6. Władysław Stanisław Reymont. "Z ziemi chełmskiej. Wrażenia i notatki." Konflikt narodowo-religijny w zaborze rosyjskim. Katolicy, unici i zaborcy. (4)

7. Maria Rodziewiczówna. "Wrażenia i przeżycia. Lato 1915". Atmosfera przed i po wybuchu pierwszej wojny światowej w Warszawie i na prowincji. (5)

8. Juliusz Kaden-Bandrowski. "Ordynans". Reportaż literacki w konwencji opowiadania o słudze, który chciał do wojska i na wojnę. (4)

9. Stefan Żeromski. "Iława-Kwidzyn-Malbork". O podróży agitacyjnej przed plebiscytem w s sprawie włączenia do Polski. (5)

10. Stefan Bryła. "Ameryka". Spostrzeżenia imigranta o Ameryce. (4,5)

11. Tadeusz Staniewski. "Dni strajku szkolnego we Wrześni". Relacja ze strajku dzieci wrzesińskich oczami nauczyciela. (5,5)

12. Józef Moszyński. "Hallo, hallo... fala 480 mtr...". O rozpowszechnieniu radia w Polsce" (4)

13. Stanisław Strumph-Wojtkiewicz. "Warszawa w ogniu". Zamach stanu, przewrót majowy, Piłsudski 1926 r. dzień po dniu. (5)

14. Jan Parandowski. "Dwie wiosny". Z podróży po Grecji. (3)

15. Tadeusz Dębicki. "Moienzi Nzadi, u wrót Konga". Kolonializm, rasizm, traktowanie czarnego przez białego. (6)

16. Zofia Nałkowska. "Krzyk niesłyszany". Praca Nałkowskiej w więzieniu w Grodnie. Mieszczaństwo Grodzieńskie, zbrodnia i kara. Literacko. (4,5)

17. Kazimiera Iłłakowiczówna. "Wspomnienie o Prezydencie Narutowiczu". O zamachu na Narutowicza w warszawskiej Zachęcie, w formie listu. (4,5)

18. Irena Krzywicka. "Proces o zabójstwo tancerki". Obserwacja i opis procesu sądowego. Analiza psychologiczna zabójcy i świadków, kontekst społeczny. (4)

19. Ewa Szelburg-Zarembina. "Myjcie owoce". Proces chłopów podejrzanych współpracę z komunistami i zamiar oderwania terenów od państwa polskiego. Ocena polskiego sądownictwa. (4)

20. Wanda Wasilewska. "Jeden dzień w poradni". O sytuacji kobiet, świadome macierzyństwo, antykoncepcja, podejście społeczne. (5,5)

21. Zbigniew Uniłowski. "Dzień rekruta". O mężczyźnie, który jest w wojsku, a nie powinien. (3)

22. Konrad Wrzos. "Miasto bezrobotnych". Zawiercie w międzywojniu. Tragiczna sytuacja materialna i społeczne ludzi bez pracy. (5)

23. Melchior Wańkowicz. "Na co koza rogi ma". Powstawanie Centralnego Okręgu Przemysłowego. Budowa Stalowej Woli. Zmiany społeczne i demograficzne w międzywojniu. (5)

24. Antoni Słonimski. "Moja podróż do Rosji". Prawdziwa Rosja (nie tylko ta oficjalnie przedstawiana podczas służbowych podróży) po rewolucji. Społeczeństwo. Kontrast burżuazji i bolszewików. (4,5)

25. Stanisław Cat-Mackiewicz. "Myśl w obcęgach. Studia nad psychologią społeczeństwa Sowietów". Pojęcie "liszeńca" - przedstawiciela inteligenta, chłopa lub mieszczanina, ale nienależącego do partii, któremu z tego powodu nie przysługują prawie żadne prawa. (4)

26. Antoni Sobański. "Cywile, Reichstag, książki". Sytuacja społeczna w Niemczech po dojściu Hitlera do władzy, tworzenie się partii narodowo-socjalistycznej i skutki (nie)przynależności do niej. Palenie książek zakazanych. (6)

27. Ferdynand Goetel. "Podróż do Indii". Indie, lata 30 i dążenia narodowościowe Hindusów. Relacja z przemówienia przywódcy ruchu narodowo-wyzwoleńczego. (3)

28. Ksawery Pruszyński. "Bombardowanie Madrytu". Wojna domowa w Hiszpanii w czasach gen. Franco. Pruszyński jako reporter wojenny. (3)

29. Zbigniew Mitzner. "Inferno w Zbąszyniu". Krótka relacja o obozie w przygranicznym Zbąszyniu, do którego hitlerowskie Niemcy wysyłają deportowanych ze swojego kraju polskich Żydów. Nastroje antysemickie u progu II wojny światowej. Bez kontekstu politycznego (dlaczego - wyjaśnienie we wstępie). (4,5)

30. Franciszek Gil. "Świadectwo dojrzałości i karta na broń". Reportaż w formie podania o broń studenta w celu obrony przed atakami antysemickimi na Uniwersytecie Lwowskim sterroryzowanym przez bojówki Młodzieży Wszechpolskiej. (5)

31. Perec Opoczyński. "Reportaże z warszawskiego getta". Fragment tekstów zebranych i ukrytych przez tajne archiwum działające w getcie mające za zadanie archiwizować oficjalną i nieoficjalną dokumentację życie w getcie. Zakopany o znaleziony po wojnie, napisany przez przedwojennego dziennikarza, Żyda pracującego w getcie jako listonosz. Opisuje sposób szmuglowania żywności, sytuację mieszkańców getta, głównie dzieci.(4)

32. Władysław Leny-Kisielewski. "Historia jednego lotu". Reportaż lotnika latającego podczas II wojny światowej w RAFie. Tekst opisuje lot wykonywany w celu zbombardowania portu niemieckich u-botów. (4)

33. Kazimierz Wierzyński. ""Garść wody. Według opowiadania komandora Ł."
Tekst na podstawie rozmowy z komendantem Wojska Polskiego na temat Września 39 r. na Wybrzeżu. Obrona poczty gdańskiej, Westerplatte, Babich Dołów i szczególnie Helu. (3)

34. Józef Mackiewicz. "Ponary - Baza". Wstrząsająca relacja bezpośredniego świadka masowego morderstwa dokonanego przez hitlerowców oraz litewskich kolaborantów na wileńskich Żydach we wsi Ponary pod Wilnem. Ponary - miejsce martyrologii żydowskiej na Wileńszczyżnie. (6)

35. Lech Pietrzak. "Naprzód! Na zachód!". Reporter "Robotnika" idący za Armią Czerwoną przez wyzwalaną Polskę (Kielce, Częstochowa) w styczniu 1945 r. opisuje, co widzi. Dość pobieżne, ale oddaje (?) panującą wówczas atmosferę (4,5)

36. Edmund Osmańczyk. "Na pobojowisku". Opole i Śląsk Opolski tuż po wojnie. Nastroje społeczne na Ziemiach Zachodnich. (4)

37. Wanda Melcer. "Wyprawa na odzyskane ziemie". Reporterka jako wysłanniczka Centralnego Komitetu Przesiedleńczego jeździ po Polsce i opisuje, jak przebiega repatriacja. (4)

38. Aleksander Janta-Połczyński. "Wracam z Polski 1948". Relacja pisana dla paryskiej "Kultury" na temat życia w powojennej Polsce. Dość kontrowersyjna, bo dla Zachodu "mało negatywna". Ciekawie przedstawia czarny humor Polaków związany z partią i z uzależnieniem od ZSRR. (4,5)

39. Michał Krajewsski, Bogdan Ostromęcki. "Ludzie rusztowań". Wczesnopowojenny produkcyjniak o murach stawianych na ponad 100 procent normy. Sama historia. (4)

40. Maria Dąbrowska. "W 'Parowozie'". Antyprodukcyjniak. Wynik wizytacji pisarki w warszawskiej fabryce lokomobil i kotłów. Dąbrowska na jej podstawie miała napisać panegiryk na cześć klasy robotniczej. Nie udało się. Dąbrowska z rozbrajającą szczerością obnaża każdą dysfunkcję, brak logiki, braki materiałowe i zwyczajną złą politykę kadrową. Była odważna, bo pisała dla siebie - opublikowano dopiero w dziennikach w latach 70. Świetne. (5)

41. Jerzy Ros. "Stalowe źródła siły". Bardzo ciekawa koncepcja reportażu. Autor sięga po znalezione przez przypadek (?) listy byłych pracowników huty Raków w Częstochowie, pracujących tam w międzywojniu, którzy proszą dyrekcję o ponowne powołanie do pracy, gdyż zostali zredukowani i bardzo pogorszyły się ich warunki bytowe. Ros odnajduje autorów dwóch listów i opisuje ich sytuację prawie 20 lat po ich napisaniu. Ten zabieg pozwala mu na przedstawienie profilu robotnika, mającego pracę i żyjącego w dobrobycie w czasach komunizmu w kontrze do profilu bezrobotnego, uciśnionego i bez szans na wyżywienie siebie i rodziny za sanacji. Produkcyjniak, ale czy na pewno? (4,5)

42. Ryszard Kapuściński. "To też jest prawda o Nowej Hucie". Pierwszy reportaż Kapuścińskiego, od którego zaczęła się jego sława. Tekst odważny w treści, pokazuje zaniedbanie i pozostawienie samym sobie mas ludzi, którzy spłynęli z całej Polski by budować Nową Hutę, ich rozgoryczenie spowodowane brakiem zaplecza socjalnego (choćby własnego kąta) i perspektyw na ułożenie sobie życia. (5)

43. Włodzimierz Godek. "Sądecki tor przeszkód". Ciekawy tekst z 55 r., w klimacie trochę hłaskowski. Szarość i brak perspektyw ludzi żyjących w mieście powiatowym lat pięćdziesiątych. (4)

44. Jerzy Urban. "Pamiętnik swata". Reportaż wcieleniowy. Urban daje do prasy ogłoszenie skierowane do kobiet, pisze, że dysponuje ofertami matrymonialnymi dyplomatów i artystów i zaprasza chętne panie na rozmowę. Z przybyłymi kobietami rozmawia i opisuje je w swoim tekście. Uzyskane w ten sposób dane podsumowuje, tworząc w ten sposób ciekawy, choć pewnie wybrakowany obraz Polki lat pięćdziesiątych. Bardzo sprawne pióro, pełne ironii i dystansu do siebie oraz do rozmówczyń. (5)

45. Marian Brandys. "Ostatnia bitwa". Reportaż retrospekcyjny o bitwie pod Kockiem - ostatniej bitwie Kampanii Wrześniowej napisany 18 lat po zakończeniu wojny. Szczególnie godny polecenia pasjonatom historii, głównie II wojny światowej, ale jest napisany tak sprawnie i tak ładnym językiem, że powinien zainteresować również nie-historyków. (4)

46. Zbigniew Kwiatkowski. "Miasto, które mijamy". Ciekawy tekst o funkcjonowaniu podziemnej branży garbarzy w Nowym Targu, którą spokojnie można nazwać mafią. (4)

47. Janusz Rolicki. "Janek, podaj wapno". Znów reportaż wcieleniowy. Autor zostaje na dwa miesiące robotnikiem na budowie. Odważnie i w rozbrajający sposób demaskuje funkcjonowanie znanej zasady "czy się stoi, czy się leży, 1200 się należy" oraz innych niedorzeczności, wykroczeń i kradzieży robotników pracujących na budowach PRL-u. Świetne. (5)


Czytatkę postaram się na bieżąco aktualizować.