Cóż to za ciekawe doświadczenie przeczytać Polska (Michener James Albert)
Powieść specyficzna, swego czasu sławna i popularna. Nawet dziś, gdy w mediach społecznościowych ktoś zapyta obcokrajowca, czy zna jakąś powieść o historii Polski, najczęstszą odpowiedzią będzie książka Michenera.

"Polskę" Michener napisał na początku lat 80 XX wieku, przygotowywał sie do niej gruntownie podróżując po naszym kraju, a także prosząc fachowców o streszczenia dziejów i najważniejszych wydarzeń w historii Rzeczpospolitej.

W efekcie przynajmniej istotne fakty są mu znane. Zupełnie inaczej ma się sprawa, gdy zapytamy, czy coś z naszej historii zrozumiał. Możemy zaobserwować, w jakim stopniu operuje stereotypami, a nawet własnymi wymysłami.

Książka jest napisana bardzo prostym i nieskomplikowanym językiem. Fabuła w każdym rozdziale jest banalnie prosta. Jednak Michener pisze na tyle sprawnie, że czyta się szybko. Nie bez powodu swego czasu dostał nagrodę Pulitzera.

Autor bardzo zmyślnie opracował konstrukcję powieści. Pierwszy i ostatni rozdział niczym klamra spina pozostałe. Akcja skupia się w nich na sporze między niejakim Bukowskim, zawziętym komunistą z PZPR, a Bukiem, rolnikiem zamierzającym założyć wiejski związek zawodowy. Pozostałe rozdziały opisują historię przodków tych bohaterów od średniowiecza, do II Wojny Światowej. Bukowie od zawsze byli chłopami, Bukowscy średnią szlachtą. Trzecim elementem układanki jest trzeci, magnacki ród Lubińskich.

W każdym rozdziale spotykają się przedstawiciele tych trzech rodów. W każdym należą do tej samej grupy społecznej. Ich perypetie kręcą się wokół ważnych wydarzeń historycznych, ale nie brak też romansów i innych przygód.

Początkowe rozdziały opisują zagrożenia, jakie niosło ze sobą położenie Polski. Najeżdżana była ze wschodu (rozdział o Mongołach i 1241 r.), z zachodu (Krzyżacy 1410), z północy (potop szwedzki) i południa (odsiecz wiedeńska Sobieskiego). Później Michener przechodzi do kluczowej dla siebie historiozofii. Skupia się ona na trzech punktach:
• liberum veto i interesowność magnatów doprowadza kraj do upadku
• Polaków cechuje nieokiełznane poczucie wolności
• Polacy "rodzą się z szablą w prawej dłoni i cegłą w lewej", ich historia to bezustanne przeplatanie się czasu zniszczeń i odbudowy

Tezy te autor przedstawia w kolejnych rozdziałach, które dzieją się odpowiednio w czasach rozbiorów, pod koniec XIX wieku, w czasie wojny z bolszewikami oraz w czasie niemieckiej okupacji.

Z jednej strony Michener radzi sobie dobrze przytaczając niektóre fakty, z drugiej popełnia koszmarne błędy, szczególnie gdy ma opisać nie sam fakt, ale okoliczności i przyczyny, które do niego doprowadziły. Każdy Polak, choć trochę zorientowany w dziejach swojej ojczyzny będzie zgrzytał zębami, czytając co rusz bzdury. Jednakże gdy pomyślimy, co z tego wszystkiego może zrozumieć obcokrajowiec, który nie wie o naszym kraju nic, nie będziemy już tak surowi. W końcu z grubsza najważniejsze fakty się zgadzają, a sympatia autora do naszego narodu może udzielić się czytelnikom.

Odradzam czytanie "Polski" tym, którzy na lekcjach historii nie spali i poznali ją przynajmniej w stopniu dostatecznym. Ale, gdy ktoś zapyta mnie, co dać do czytania nie znającemu naszej historii cudzoziemcowi, nie będę tak surowy. Ba, będę wręcz powieść Michenera zachwalał. Paradoks.

Ale czy taki paradoks nie pasuje jak ulał do historii Polski?