Typ recenzji: Oficjalna PWN

Recenzent: Urszula Janiszyn

ZŁO - zawsze istniało, istnieć zapewne będzie i niestety istnieje tu i teraz, o czym przekonują nas wydarzenia na Ukrainie... Dlatego też ludzie od zawsze pragnęli zrozumieć istotę zła, poznać jego źródła i zrozumieć to, co czyni człowieka gotowym do popełniania najokrutniejszych i najbardziej przerażających czynów. Jedną z najważniejszych prac poświęconych temu zagadnieniu jest bez wątpienia książka Philipa G. Zimbardo pt. „Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło”.

Słynny autor książki próbuje zbadać genezę zła, doszukując się jej w ludzkiej psychice i czynnikach wpływu na to, co skłania człowieka do przemocy. W tym celu odwołuje się tu m.in. do swojego znanego „eksperymentu stanfordzkiego” (grupa studentów podzielona na więźniów i strażników, przebywała niespełna tydzień w pomieszczeniu stylizowanym na więzienie), ale też do realnych wydarzeń z dziejów świata, badań społecznych oraz osiągnięć nauki z dziedziny psychologii, socjologia i resocjalizacji.

Główną ideą tej pozycji jest udowodnienie tezy, iż zło powstaje na wskutek społecznych i psychologicznych czynników wpływu na świadomość człowieka – m.in. zagrożenie, odizolowanie, odindywidualizowanie, które to mają sprzyjać agresji. Jednocześnie na kartach książki pojawia się druga odważna teza, mówiąca o możliwości zapobiegania i niwelowania przemocowych zachowań człowieka poprzez zrozumienie i analizę emocji, stanów i czynników wpływającej na człowieka w danej, zapalnej sytuacji. To ciekawa, merytoryczna i podparta wieloma dowodami, dyskusja.

Najprościej rzecz ujmując, Philip G. Zombardo prowadzi nas przez dzieje świata - w głównej mierze te najnowsze, skąpane w złu. Oto odwiedzamy miejsca w Afryce, Azji i innych zakątkach naszej planety, znaczone zabójstwami, gwałtami, czy też przemocą w więzieniach. Następnie zstępujemy na bliższe nam miejskie podwórka, obserwując walkę policji z przestępczością, sąsiedzką zawiść, rodzinną przemoc... A dalej..., a dalej analizujemy dzień po dniu swoiste „clou” tej pozycji - wspominany na wstępie więzienno-uniwersytecki eksperyment profesora Zombardo, który przybrał tyleż zaskakujący, co i dramatyczny przebieg.

Te powyższe przykłady, fakty i dowody wiodą nas do również już sugerowanych powyżej tez autora odnośnie wpływu okoliczności, otoczenia i psychicznego nacisku na czynienie zła przez człowieka, który często z ofiary zamienia się w oprawcę. I oczywiście każdy czytelnik wysnuje w tym miejscu własne wnioski, uwagi i przemyślenia, ale jeśli chodzi o moją skromną osobę, to autor książki przekonał mnie do swoich tez, podpartych tak mocnymi, namacalnymi dowodami.

Jest to lektura niezwykle interesująca, skłaniająca do pełnego zaangażowania i zarazem zachęcająca do wzięcia udziału w tej swoistej naukowo-literackiej dyskusji, bo tak w mej ocenie należy rozpatrywać tę książkę. Oczywiście znajdziemy tu wiele fachowych pojęć z zakresu psychologii, socjologii i innych nauk humanistycznych, aczkolwiek całość publikacji przyjmuje postać i formę bardzo przystępną dla absolutnie każdego czytelnika - tak zajmującego się zawodowo powyższymi dziedzinami nauki, jak również laika w tym względzie.

Książka jest pozycją ciekawą, ale i niezwykle ważną, potrzebną, aktualną. Nie da się bowiem zaprzeczyć temu, że w ostatnich latach przemoc i czynione za jej pomocą zło triumfuje – ot, wystarczy spojrzeć na Ukrainę, ale też i codzienne wiadomości ze świata i z kraju, gdzie niemalże każdego dnia ktoś kogoś brutalnie zamorduje, zrani, czy też krewki kierowca zaatakuje innego użytkownika ruchu.

Z lektury możemy dowiedzieć się tego, jak postrzegać przemoc, jak na nią reagować i jak jej zapobiegać. I słowa te dotyczą zarówno psychologów, pedagogów oraz ludzi zajmujących się ochroną porządku publicznego, jak i nas wszystkich, którzy wszakże na co dzień stykamy się ze złem i przemocą.

Książka „Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło” powstała w 2007 roku, ale przez tych kilkanaście lat nie straciła nic ze swej aktualności, a wręcz przeciwnie – dziś wydaje się jeszcze ważniejsza, niż wówczas. To znakomite psychologiczne studium ludzkiego zła, w perfekcyjny sposób ujmujące temat, jak i udzielające odpowiedzi na najważniejsze pytania. Myślę, że warto sięgnąć po ten tytuł i tym samym zastanowić się nad tym, jacy jesteśmy i dokąd zmierzamy jako ludzkość.

Ocena recenzenta: 6/6