W powieści „Cywilizacje” francuski pisarz Laurent Binet „odwraca” historię. Przy pomocy przypadku „majstruje” tak, że to Inkowie pierwsi docierają do Europy. Jakie mogłyby być tego skutki? To, co stworzył Binet, to tylko literacka zabawa. Fascynująca – nie przeczę – ale to tylko wyobraźnia. Natomiast bardzo na serio analizuje dzieje świata Jared Diamond w książce „Strzelby, zarazki, stal. Krótka historia ludzkości”. Biolog pomaga nam odpowiedzieć, czy wizja Bineta jest prawdopodobna. Zastanawia się, „dlaczego historia ludzkości potoczyła się inaczej na poszczególnych kontynentach?”[1]. Nie wierzy w przypadek. Wymienia, co dało pewnym ludom przewagę nad innymi, ale zgłębia też kwestię, „dlaczego zatem to właśnie Europejczycy, a nie Afrykanie czy rdzenni Amerykanie znaleźli się w posiadaniu strzelb, najbardziej śmiercionośnych zarazków i stali?”[2]

Gdyby kazać Jaredowi Diamondowi wykopać dół, przekopałby się na przeciwległy kraniec Ziemi. Drąży temat, pytając po raz kolejny: „Dlaczego?”, „Co było przyczyną?” i w tym drążeniu dociera dość daleko w dziejach ludzkości. Jak sam napisał: „(…) przyczyny dysproporcji występujących we współczesnym świecie sięgają korzeniami daleko w głąb prehistorii”[3]. I właśnie tam Jared Diamond nas zabiera.

Jest to arcyciekawy spacer, acz długi i z lekkimi wybojami. Zakładam, że skoro zainteresowaliście się tą książką, to historia i antropologia zajmują pewne miejsce wśród waszych zainteresowań. Od razu wam powiem, żebyście pobiegli po tę publikację do sklepu, biblioteki itp. Cokolwiek bym o niej napisała, jest to książka dla was. Jared Diamnod stawia jasne tezy i pokazuje, jak daleko jest się w stanie udać, aby je udowodnić. Jego wywód jest wciągający i klarowny oraz wyjątkowo szeroki. Biolog pisze zajmująco, ale rozwlekle. Mówiąc prosto, zdarza mu się powtarzać. Jego analizy są szczegółowe i poparte badaniami, jednak dzwoni mi w głowie pytanie, czy nie mógłby swoich myśli jakoś skonsolidować.

„Strzelby, zarazki i stal” to wspaniała geneza tego, gdzie teraz są ludzie. Jared Diamond „wynosi” kolebkę ludzkości daleko do prehistorii i szczegółowo maluje nam, jak się kształtowała cywilizacja. Dostajemy wspaniały i dający do myślenia wywód. Może nieco rozwlekły, ale i tak wart przeczytania.

[1] Jared Diamond, „Strzelby, zarazki, stal. Krótka historia ludzkości”, tłum. Tomasz Tesznar, Poznań 2020, s. 11.
[2] Tamże, s. 30.
[3] Tamże, s. 31.

[Recenzja była publikowana na blogu oraz innych portalach czytelniczych]