Polska historia jest bardzo bogata. Czerpało z niej wielu pisarzy. O powieściach historycznych polskich autorów już pisałem w czytatce: 105 powieści historycznych na 105 rocznice odzyskania niepodległości. Teraz czas na wątek o dziełach pisarzy tworzących w innych językach.

Co do zasady, podam przykłady książek przełożonych na język polski i wydanych w naszym kraju.

Nikogo nie zdziwi, że najwięcej uwagi Polakom pisarze obcokrajowcy poświęcają przy okazji II Wojny Światowej. A właściwie nie tyle jej, ile holokaustu. Książek o losach Żydów powstało dziesiątki, o ile nie setki. Nie wszystkie są warte uwagi. W wielu watek polski jest marginalny. Nie sposób jednak pominąć kilku pozycji, które zdobyły wielką popularność i na trwale ukształtowały stereotyp Polaka i relacji polsko-żydowskich.

Zaczęło się w 1961, gdy bestsellerem stał się romans Miła 18 (Uris Leon). Negatywny stereotyp Polaków wywołał wydany w 1965 Malowany ptak (Kosiński Jerzy (właśc. Lewintopf Jerzy Nikodem)). To obsceniczno-sadystyczne porno-fantasy, niestety przez wielu uznane za opis rzeczywistości w Polsce czasów okupacji niemieckiej. Bardziej zniuansowany obraz odnajdziemy w Wybór Zofii (Styron William) z 1979. Z jednej strony pokazuje, że Polacy również byli ofiarami niemieckiego terroru, z drugiej wykreował postać polskiego nazisty-antysemity, prof. Biegańskiego, ojca tytułowej bohaterki. O tym, jak bardzo postać Biegańskiego miała wpływ na postrzeganie Polaków przez Amerykanów powstała nawet monografia Biegański: Stereotyp Polaka bydlaka w stosunkach polsko-żydowskich i amerykańskiej kulturze popularnej (Goska Danusha V.). Wyważony obraz życia pod niemiecką okupacją pokazał Art Spiegelman w powieści graficznej Maus: Opowieść ocalałego. Dostał za nią w 1992 Nagrodę Pulitzera. Stonowany (w porównaniu ze Styronem czy Kosińskim) obraz Polaków psuje przedstawienie ich w postaci zwierząt - świń. Jeśli jesteśmy już przy formach graficznych i holokauście, nie sposób pominąć komiksu izraelskiej autorki Zaduszki (Modan Rutu) (2012). Babcia z wnuczką przylatują z Izraela do Warszawy, aby odzyskać majątek. Na miejscu wszystko okazuje się inne, niż można się spodziewać.

Na szczęście na historię Polski można spoglądać znacznie szerzej, niż tylko przez pryzmat okupacji niemieckiej. Pokazał to James Michener w słynnej powieści Polska (Michener James Albert), o której więcej napisałem w czytatce Najbardziej znana na świecie powieść o Polsce.

W ślady Michenera poszedł James C. Martin. Napisał Nie ponaglaj rzeki (Martin James Conroyd) pierwszy tom sagi - romansu historycznego z akcją rozpoczynającą się w Polsce lat 1791-1794. Historycznie masa błędów. Ale wybaczyć można wiele, bo Polacy to ci dobrzy, a czarnymi charakterami bestialscy Rosjanie i Targowica. Kolejne tomy sagi Nie ponaglaj rzeki: Pod purpurowym niebem (Martin James Conroyd) oraz Warszawski spisek (Martin James Conroyd) obejmują odpowiednio czasy napoleońskie, oraz Powstanie Listopadowe.

Pozostając przy lżejszych anglojęzycznych pozycjach, nie można nie wspomnieć o kryminałach historycznych Zbrodnie na dworze Jagiellonów polskiej emigrantki Patrycji Podrazik, piszącej jako P.K. Adams:
Ciche wody (Adams P. K. (właśc. Podrazik Patrycja))
Nocne ognie (Adams P. K. (właśc. Podrazik Patrycja))

Niewyszukaną rozrywkę zapewni nam też thriller sensacyjnyProtokół Warszawski (Berry Steve). Historia Polski gra tu olbrzymią rolę. Mamy prezydenta szantażowanego teczkami SB, a trup ściele się gęsto na Wawelu, wielickiej kopalni, czy na Jasnej Górze.

Z Ameryki czas przenieść się na drugą stronę Oceanu... Spokojnego. Okazuje się bowiem, że nasza historia może być atrakcyjna dla autora z Japonii. Przekład trylogii Rioku Ikedy to pierwsza wydana w Polsce manga. Trylogia Aż do nieba: Tajemnicza historia Polski jest biografią Ks. Józefa Poniatowskiego. Koszmarek edytorsko-translatorski, poprawność faktograficzna niewielka. Ale ma w sobie "to coś". (No i mamy tam Tadeusza Kościuszkę).
Na cykl składają się:
Aż do nieba: Tom 1 (Ikeda Riyoko)
Aż do nieba: Tom 2 (Ikeda Riyoko)
Aż do nieba: Tom 3 (Ikeda Riyoko)

Z Japonii czas przenieść się bliżej i sprawdzić, czy i jak o historii Polski pisali autorzy z narodów, które mieszkały obok nas, w Rzeczpospolitej.

Wypada zacząć od noblisty tworzącego w jidysz Isaaca Bashevisa Singera. Odradzam sięganie po nieudaną powieść o początkach państwa Opowieść o Królu Pól (Singer Isaac Bashevis). Dużo lepiej jest sięgnąć po debiut autora, czyli Szatan w Goraju (Singer Isaac Bashevis). To wiwisekcja sekciarskiego szaleństwa opisująca mesjasza, Sabataja Cwiego i jego wyznawców. Ten sam temat na tapet wziął współczesny pisarz izraelski Yakov Mayer. Nechemia (Mayer Yakov Z.) to sowizdrzalsko-rabiniczna powieść drogi z czasem zmieniająca się w symboliczny moralitet kabalistyczno-mesjanistyczny. W jidysz tworzył też brat Singera. Uwagę pod względem tła historycznego zwracają szczególnie Bracia Aszkenazy (Singer Izrael Joszua)

Rzeczpospolitą współtworzyli bracia Litwini, dlatego nie może w wątku zabraknąć najpopularniejszej autorki powieści historycznych Kristiny Sabaliauskaitė. Spod jej pióra wyszedł czworoksiąg Silva rerum. Tradycyjne w formie, porządne młodzieżowe (?) powieści historyczne.

Nieoczywistym przykładem powieści historycznej może być Chrystus wylądował w Grodnie: (Ewangelia Judasza) (Karatkiewicz Uładzimir) autorstwa Białorusina. Za ostatniego Jagiellona trupa wędrownych aktorów odgrywających Pasję zostaje aresztowana w Grodnie za sianie zamętu. Wykorzystana przez możnych do pacyfikacji wygłodniałych mieszkańców następnie wyrywa się spod kontroli i zaczyna mimowolnie kroczyć śladami wydarzeń biblijnych. Ciekawostka - w powieści wspomniane są białoruskie smoki (Tsmoki) z jeziora Lepiel.

W XIX wieku niezwykle popularne były powieści historyczne Bronikowski Aleksander (właśc. Oppeln-Bronikowski Alexander von). Pisał po niemiecku, choć pochodził z mieszanej polsko-niemieckiej rodziny. Wywarł wielki wpływ na twórczość J.I. Kraszewskiego

Niestety książka niemieckiego autora, która wywarła największy wpływ na postrzeganie Polaków i naszej historii (wprowadziła do powszechnego obiegu pojęcie Polnische Wirtschaft), nie została przełożona na nasz język. Chodzi o "Soll und Haben" G. Freytaga.

Najlepiej historią Polski "czują" i rozumieją autorzy węgierscy. Zacznę od powieści dla młodzieży. Orlęta Lwowskie (Szentiványi Jenő) to tendencyjna literatura romantyczno-patriotyczna. Bez nadmiernego patosu, bez demonizowania Ukraińców.
Mesjasze (Spiró György) to znakomita (choć może być męcząca) powieść o Towiańczykach. Emigracja paryska, Mickiewicz, Towiański i Jan Andrzej Ram (Znacie? Jeśli nie to poszukajcie kto to). Najlepszą, moim zdaniem, powieścią historyczną o Polakach napisaną przez obcokrajowca są Iksowie (Spiró György). Fenomenalny obraz Królestwa Kongresowego. Czyta się świetnie, mimo objętości akcja gna napędzana przez liczne i żywe dialogi. W "Iksach" znajdziemy marionetkowy rząd, tajniaków, prawdziwych i pseudo-buntowników, środowisko teatralne. Na pierwszym planie starzejący się Wojciech Bogusławski. Wszystko jest grą, od relacji z bliskimi, po spotkania z władzą. György Spiró fenomenalnie rozgryza Polaków i polskość. Nie dziwie się, że za PRL książka była "na indeksie", rządzący wówczas polską hungarystyką Jerzy Robert Nowak uznał powieść za antypolską i zablokował jej wydanie.

Francję w zestawieniu reprezentuje bardziej esej historyczny, niż powieścią. To Sekret królewski: Polskie szaleństwo (Perrault Gilles). Pierwszy tom trylogii (w PL wydano tylko jego) opowiada o początkach francuskiej służby wywiadowczej.

Okazuje się, że świetnie z historią Polski radzą sobie autorzy ze Szwecji. A. Pleijel (prywatnie żona M. Zaremby-Bielawskiego) w Lord Nevermore (Pleijel Agneta) opisuje (z powodzeniem!) splątane losy Witkiewicza i Malinowskiego. Z kolei Niezwyciężony I (Englund Peter) to beletryzowana biografia Gustawa Adolfa. Daje nam możliwość spojrzenia na Potop oczami najeźdźców.

Na koniec nie zapominajmy o klasycznym opowiadaniu Za co?: Opowiadanie z czasów powstania 1831 r. (Tołstoj Lew) oraz powieści Taras Bulba (Gogol Mikołaj)

Bardzo proszę o propozycje innych autorów (szczególnie brakuje pisarzy z Niemiec i Rosji). Proszę też o uwagi komentarze.