"Bohater, spisek, śmierć" - to podstawowe pojęcia kanonu polskiej historii patriotycznej. Autorka próbuje spojrzeć na nie od strony żydowskiej.

Bohater to przede wszystkim Berek Joselewicz, prawdopodobnie prototyp Mickiewiczowskiego Jankiela. Dzieje pułkownika żydowskiego z czasów kościuszkowskich, podobnie jak powstańców z warszawskiego getta, stanowią zaprzeczenie stereotypu Żyda tchórza i wpisują się w polską narrację heroiczną rodem z romantyzmu, jedyną, jaka daje Żydom prawo wstąpienia do panteonu polskich bohaterów narodowych.

Spiskiem żydowskim szczegółowo zajmował się Zygmunt Krasiński, tworząc w "Nie-Boskiej Komedii" "nowożytną sztancę antysemickiej narracji". Przeciwstawne poglądy Mickiewicza, pozostające pod wpływem frankizmu, nie zyskały ani tej siły, ani takiego zasięgu.

Śmierć rozpatruje autorka w kontekście mitu mordu rytualnego, który inspirował pogromy od średniowiecza do współczesności. W oprawie heroicznej - jak walka i śmierć Joselewicza czy legion żydowski Mickiewicza. W rewolucyjnym zamęcie, wedle stereotypów wywoływanym i planowanym przez Żydów w celu uzyskania władzy nad światem. Pisze o śmierci w Zagładzie - tak jak ona się przedstawia Calkowi Perechodnikowi, autorowi "Spowiedzi", swoiście ironicznego "dzieła przeklętego", oraz Imre Kertészowi, twórcy genialnego "Losu utraconego".


Maria Janion - historyczka literatury, idei i wyobraźni, zajmuje się przede wszystkim romantyzmem i jego dziedzictwem w kulturze współczesnej. Profesorka w Instytucie Badań Literackich PAN, prowadzi słynne seminaria, obecnie w Szkole Nauk Społecznych przy Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. W ostatnich latach wydała książki "Do Europy tak, ale z naszymi umarłymi" (2000), "Żyjąc tracimy życie. Niepokojące tematy egzystencji" (2001), "Wampir. Biografia symboliczna" (2002), "Niesamowita Słowiańszczyzna" (2006). W latach 2000-2002 ukazało się pięć tomów jej "Pism wybranych" (m.in. "Zło i fantazmaty", "Biografie romantyczne"). Jest laureatką m.in. Nagrody Wielkiej Fundacji Kultury za rok 1999, Nagrody im. Kazimierza Wyki (2001) oraz Nagrody Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1980). W 1994 roku otrzymała doktorat honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego, a w 2007 przyznano jej Paszport "Polityki" - nagrodę specjalną dla kreatora kultury.


[W.A.B., 2009]