„Czerwoną pustynię, fioletowe góry, farbkowe niebo, a na ich tle pomarańczowe kolumny grecko – rzymskiego miasta widywałam dotychczas tylko na plakatach agencji turystycznych lub linii lotniczych. Tego typu ilustracje w książce naukowej wydały mi się niesmacznym wyskokiem. Niebawem przekonałam się, że były najwierniejszym obrazem rzeczywistości”[2].

„A ślady zasypał piasek” to opowieść, której akcja toczy się w Palmyrze w końcu lat pięćdziesiątych XX wieku w miejscu wykopalisk archeologicznych. I chociaż fikcja przeplata się u Zofii Jeżewskiej z rzeczywistością, to jej książka jest niepowtarzalną okazją do podróży w czasie – do Palmyry, jakiej już nie ma, bo zachowane zabytki i ruiny zostały zniszczone kilka lat temu przez islamskich terrorystów. To powieść szkatułkowa: z Syrii sobie współczesnej autorka przenosi czytelnika do połowy lat dwudziestych XX wieku, gdzie w przededniu powstania Syryjczyków rozgrywa się historia miłosna Francuzki polskiego pochodzenia i tubylczego pracownika misji archeologicznej.

Jeżewska świetnie oddaje tło polityczne i społeczne – ukazuje Syrię jako arenę walk o wolność i ścierania się sił międzynarodowych. Portretuje przy tym znanych członków polskiej misji archeologicznej i realne osoby. Wewnątrz tej relacji z życia codziennego archeologów w Palmyrze i snucia historii o królowej Zenobii i dziejach jej kraju toczy się zupełnie inna opowieść. Pamiętnik sprzed trzydziestu lat wprowadza nie tylko w napiętą atmosferę stosunków syryjsko-francuskich w trakcie panowania Francji na terytorium Syrii, ale pokazuje losy uczucia młodej archeolog do Araba uwikłanego w skomplikowaną sytuację polityczną. Wątek ten nie ogranicza się jednak do warstwy romansowej, a raczej przedstawia zderzenie kultur i światopoglądów. Jeżewska wystrzega się stereotypów i banału, delikatnie zarysowuje portrety psychologiczne swoich bohaterów, skupiając się na ich postawach wobec nadciągających zmian polityczno-społecznych.

„A ślady zasypał piasek” to intrygujące wprowadzenie w historię starożytną Syrii i funkcjonowanie obozu archeologicznego. Monotonną pracę w upale wynagradzają nie zawsze spektakularne odkrycia. Archeolodzy borykają się nie tylko z trudnymi warunkami atmosferycznymi, takimi, jak burze piaskowe i dokuczliwy wiatr czy wysoka temperatura, ale również ze skorpionami i wężami, których ukąszenia mogą skończyć się śmiercią. Pozostają w często skomplikowanych stosunkach z tubylczą ludnością, lawirują pomiędzy lokalnymi zwyczajami a zdobyczami cywilizacji. Fikcyjni bohaterowie zostają także uwikłani w intrygę rozgrywającą się na tle wykopalisk, a rodzące się uczucia utrudniają im podejmowanie właściwych wyborów.

Jeżewska pisze ładnym, przystępnym językiem. Niemal poetycko opisuje pustynne pejzaże i krajobrazy z górskimi pasmami w tle. Narracja została poprowadzona w pierwszej osobie, co nie tylko przybliża odczucia bohaterów, ale także pozwala poczuć atmosferę panującą w obozie archeologów i otaczającą go pustynię. Powieść czyta się płynnie i lekko, chociaż porusza złożone i wymagające refleksji problemy.

Nagrzane słońcem piaski pustyni, nasycone barwami niebo i tajemnicze ruiny pozostałe po dawnych, pełnych świetności budowlach rozpalają wyobraźnię i pozwalają na snucie marzeń. Nie można jednak zapominać, że „dla jednych ważniejsze są marzenia, dla innych wykopaliska” [3].

[Recenzja opublikowana na innych portalach czytelniczych]

[1] Zofia Jeżewska, „A ślady zasypał piasek”, Wydawnictwo MG, 2021, str. 304.
[2] Tamże, str. 17.
[3] Tamże, str. 303.