Według kilku bohaterów Cudze słowa (Szostak Wit (właśc. Kot Dobrosław)) życie to tracenie (żyjąc tracimy życie?) – mieści się w tym tracenie cudzych słów, także życie cudzym życiem. To powieść o poszukiwaniu miejsca w życiu i próbach odkrycia własnej tożsamości (jest to temat podejmowany w wielu książkach Szostaka, np. w Fuga (Szostak Wit (właśc. Kot Dobrosław)) ), niepoślednie miejsce zajmuje tu realizacja siebie poprzez innych – w wielu znaczeniach: chęć odbijania swych sukcesów i wartości w oczach innych, podglądanie, zbieranie i przekazywanie cudzych historii. Znaleźć tu można także krytykę uniwersytetu, podobną do tej z Sto dni bez słońca (Szostak Wit (właśc. Kot Dobrosław)) (Szostak pisze wciąż tę samą książkę, jak niektórzy autorzy?), postawione jest pytanie o sens bycia akademikiem – czyżby było to autozapytanie egzystencjalne autora?

Sama powieść (prócz bycia przepiękną prozą - jak choćby ujmujące, kunsztowne językowo połączenie opisów przygotowania potraw i aluzji erotycznych w jednym z podrozdziałów; nie tylko kreślącą urzekające portrety Krakowa czy Śródziemnomorza, ale przemyślnie zbudowaną jako przeplatające się narracje kilku osób, z których każda ma unikalny styl prowadzenia myśli) jest dla mnie wielkim dziełem w dziedzinie odbrązawiania pomnikowej postaci. Benedykt Ryś na początku przedstawiany jest w samych superlatywach: genialny filozof, fantastyczny opowiadacz, doskonały kucharz, empatyczny człowiek. Wszystko to jest jednak raczej de mortuis nil nisi bene - bowiem bohater jest nieobecny, a dowiadujemy się wszystkiego o nim ze wspomnień jego bliskich i znajomych krótko po jego śmierci (w zeszłym roku czytałem równie dobrą powieść zasadzoną na podobnym pomyśle, czyli Lista nieobecności (Urbaniak Michał Paweł) ). W miarę jednak wchodzenia w głąb relacji o Rysiu i historii z nim związanych dostrzegamy, że jest on postacią niejednoznaczną, być może nawet kreującą swój obraz, nie potrafiąc zadbać o jego spójność (a może pada ofiarą oczekiwań innych?). Hasłem przewodnim byłby tu "unreliable narrator", przywodzący na myśl powieść Daniel Stein, tłumacz (Ulicka Ludmiła), która pisana jest w formie dialogów i korespondencji ludzi, którzy mieli styczność z głównym bohaterem, właśnie pokazując człowieka z rożnych perspektyw. Dzięki temu "Cudze słowa" to idealna książka na klub dyskusyjny - można tak wiele szczegółów zauważyć, znaczące drobiazgi, nadające smak nieścisłości czy sprzeczności w relacjach.

Parę dodatkowych spostrzeżeń (SPOILERY!):

Benedykt Ryś → Dobrosław Kot
w jakiej mierze Benedykt (Benedictus - "dobrze rzeczony") jest wariacją Dobrosława, a Ryś – Kota? Czy Szostak rozlicza się ze swym życiem, osiągnięciami, tożsamością, czymkolwiek? Czy bohater to jego alter ego? Nie sądzę, by dobór miana był przypadkowy!

Ostatecznie dochodzę do wniosku, że to bohater jest życiem: rozczarowuje nas, obiecując wiele, z każdą chwilą odbiera nam siebie po kawałku i nie pozwala się sobą cieszyć. Metaforą życia może być też restauracja Isola, w której coraz uboższe i prostsze menu oraz zdarzenia towarzyszące przywodzą na myśl upływanie życia.

Dodatkowa uwaga o relacji Szymona i Magdaleny:
Szostak kreśli ich w młodości jako "pokolenie JPII", z ich wstrzemięźliwością, czystością, próbą zastosowania w praktyce teologii ciała i tego, co zawarte (a nawet przywołane w aluzji) Miłość i odpowiedzialność (Jan Paweł II (właśc. Wojtyła Karol)). Gdy w końcu się łamią, bardzo szybko okazuje się to, o czym wiele mówi się w gronach poważnie traktujących wiarę: ateizm/areligijność bierze się często z grzechów przeciw 6. przykazaniu.