Książka ta jest popisem twórczości literackiej Brandysa. Niepowtarzalny pomysł autora na formę, której umiał się podporządkować, jest godzien uwagi.

Na pewno trudno jest się w tej książce znaleźć zwykłemu czytelnikowi. Brandys wraca w niej do przeszłości, przytacza fakty historyczne na przykładzie poszczególnych pokoleń rodziny Zabierskich. Walory historyczne, ciekawe anegdoty, niekiedy tragiczne, niekiedy śmieszne, a niekiedy bardzo zawiłe mogą świadczyć także o tzw. "polskości". Poszczególni bohaterowie książki są odważni, honorowi, dumni. Lecz z czasem podporządkowanie regułom historii i moralnym normom danej epoki na nowo formuje moralność opisanych ludzi. Na tym przykładzie ukazany jest właśnie rozłam tradycji, spłycenie obyczajów i coraz większa rola materializmu w życiu człowieka. Im dalej zaglądamy, tym więcej w książce waśni, nieporozumień wynikających także z porywczości Zabierskich.

Ciekawym wątkiem jest historia powstańca, jednego z bohaterów, który w obliczu śmierci głodowej zjada... własną nogę, amputowaną mu wcześniej przez lekarza. Pozostawiony na pastwę losu, nie ma wyjścia. Targają nim rozterki moralne, zadaje sobie pytanie, czy jest zwierzęciem, czy zasługuje na miano człowieka. Próbuje tego dociec poprzez wiarę w Boga...

Książka godna polecenia, ale dla mnie trudna do przebrnięcia. Potrzeba dużego oczytania, by płynąć po stronach tej krótkiej powieści niczym po pozbawionej fal rzece. Jednak na pewno nie żałuję czasu na dostosowanie się do formy "Wariacji pocztowych", jest ona naprawdę ciekawa pod wieloma literackimi aspektami. A więc - do książki...