Rec. Grzegorz A. Nowak
Ocena 5/6


W dziejach naszej cywilizacji można wyznaczyć wiele kluczowych momentów, które przesądziły o przyszłości naszego kraju, kontynentu i świata. Historycy lubują się w robieniu zestawień najbardziej decydujących bitew i wydarzeń, bez których dzisiejszy świat nie istniałby albo znacząco różnił się od tego, co widzimy za oknem. Niemal każdy potrafi wymienić kilka takich epizodów, które odwróciły bieg historii, wystarczy przypomnieć tak bliskie Polakom zwycięstwo Sobieskiego spod Wiednia czy zatrzymanie bolszewickiego pochodu na przedmieściach Warszawy w 1920 roku.

Istnieje jednak znacznie więcej istotnych momentów zwrotnych w dziejach świata, które zadecydowały o jego obecnym wyglądzie, jednak w świadomości ogółu nie odgrywają większej roli lub są kompletnie pomijane. To właśnie one są głównym tematem "Historii niedocenionych" Ludwika Stommy. Mało kto bowiem słyszał o bitwie pod Covadongą, zwycięstwie Francuzów pod Valmy czy wyprawach Jermaka Timofiejewicza. Wśród przedstawionych historii pojawia się też wiele znanych epizodów jak np. przypowieść o Adamie i Ewie czy wyprawy krzyżowe zapoczątkowane przez wystąpienie papieża Urbana II. Jednak w każdej z nich autor zwraca uwagę na zazwyczaj pomijane, a istotne szczegóły.

Stomma wskazuje w jaki sposób niewielkie księstwo Asturii jako pierwsze rozpoczęło skuteczną walkę z muzułmanami na Półwyspie Iberyjskim i tym samym pozwoliło opłynąć w splendor Karolowi Młotowi po sławnym zwycięstwie pod Poitiers. Tak samo znana wszystkim opowieść o rajskiej parze i zakazanym owocu miała według autora na wiele stuleci zepchnąć kobiety ("połowę populacji"!) do podrzędnej wobec mężczyzn roli i odebrać im prawa do samostanowienia. Z kolei poszukiwanie źródeł współczesnego terroryzmu w krucjatach jest już odważnym założeniem i trudno go obronić na gruncie naukowym, co nie zmienia faktu, że czyta się o tym wyśmienicie. Siadając do lektury "Historii niedocenionych", czytelnik powinien jednak posiadać już własną ugruntowaną wiedzę historyczną. Stomma posługuje się wieloma uproszczeniami, wielokrotnie nawiązując do wydarzeń, których nie rozwija na stronach swojej książki. To zrozumiałe przy wymogach formy felietonu, jednak nie wszyscy odnajdą się pośród mnogości przedstawianych tematów. Mimo to warto sięgnąć po książkę, gdyż jest świetnym pokazem erudycji i obiektywnie dobrą, przyjemną lekturą.

Ludwik Stomma nie jest historykiem, ale antropologiem i etnologiem zajmującym się historią w ramach publicystyki. Z tego powodu nie można jego dzieła traktować jak książki historycznej, a przedstawione poglądy mają raczej charakter osobistych rozważań niż analizy podpartej warsztatem naukowym. Czytelnicy żądni ścisłej wiedzy historycznej nie znajdą tu zbyt wiele dla siebie, lecz przecież nie taki jest cel tego zbioru felietonów. Jest on raczej przeznaczony dla czytelnika ciekawego autorskiego punktu widzenia, popartego nierzadko trafnymi spostrzeżeniami.

"Historie niedocenione" to już druga porcja felietonów Ludwika Stommy, po ciepło przyjętych "Historiach przecenionych". Razem stanowią one zbiór znanych epizodów historii opowiedzianych na nowo i zupełnie pomijanych elementów procesu dziejowego. Autor skłania przede wszystkim do refleksji i zaraża czytelnika swoją dociekliwością, przekornością i umiejętnością zadawania odpowiednich pytań. Chyba najpoważniejszym zarzutem wobec tej książki jest to, że kończy się ona zbyt szybko i żal odkładać ją na półkę. Można mieć tylko nadzieję, że na tych historiach autor nie poprzestanie i podobnych pokazów sztuki publicystycznej będziemy jeszcze mieli okazję spróbować niejednokrotnie.