Typ recenzji: oficjalna PWN
Recenzent: Natalia M (porcelanka)

„Gronostaj. (…) Na zimę jego futro robi się białe, więc może lepiej ukrywać się przed wrogami. Podobno, kiedy spotka myśliwego, gronostaj woli raczej zginąć, niż porudzić swoją piękną białą szatę. Dlatego jest symbolem czystości” [1].

Cecilia Gallerani przeszła do historii jako kochanka księcia Ludovica Sforzy uwieczniona na obrazie Leonarda da Vinci „Dama z gronostajem”. Jednak poza tym, że była piękną kobietą, to zwracała uwagę wykształceniem, talentami muzycznymi oraz znajomością łaciny i greki. Nieśmiertelność zapewnił jej portret, którego losy na przestrzeni dziejów stały się równie pasjonującą opowieścią, co życiorys damy.

„Nocny portret” Laury Morelli to powieść historyczna, której głównym tematem jest walka o arcydzieła rabowane przez nazistów. Akcja powieści toczy się na dwóch liniach czasowych – w trakcie II wojny światowej oraz u końca XV wieku we Włoszech. W tej pierwszej czytelnik śledzi losy Edith, niemieckiej konserwatorki dzieł sztuki oraz alianckiego żołnierza, przy czym Dominic otrzymuje niecodzienne zadanie. Losy obu fikcyjnych postaci przeplatają się z historią Gallerani, która walczy o swoją pozycję u boku ówczesnego regenta Mediolanu, oraz z dziejami samego Leonarda da Vinci, który portretuje dziewczynę.

„Dzięki sztuce życie jest warte życia, zawsze powtarzał jej ojciec. Edith próbowała trzymać się tej myśli, że zrobiła wszystko, co mogła, aby zadbać o najcenniejsze na świecie dzieła sztuki, mimo że kiedyś naraziła je na niebezpieczeństwo” [2]. Edith staje przed trudnym zadaniem, wojna nie tylko wywraca całe jej życie do góry nogami, ale również wymusza wybory moralne i konieczność opowiedzenia się po jednej ze stron – dobra lub zła. Bo „jak mogłaby zapewnić przetrwanie obrazowi, kiedy Polska, cały kraj znalazł się na krawędzi unicestwienia?” [3].

„Musisz uważać, żeby nie ufać ludziom całym sercem. Nie zawsze muszą mieć na myśli twój interes, nawet jeśli na pierwszy rzut oka wydają się mili” [4]. Najbardziej przykuwają uwagę w „Nocnym portrecie” właśnie losy Cecilii – oparte na faktach historycznych i inspirowane życiem Gallerani – młodej, ambitnej dziewczyny, wykreowanej przez Morelli tak, że nie sposób nie darzyć jej sympatią.

Podczas gdy bohaterowie powieści stają przed dylematami i wyborami, które zdeterminują nie tylko ich życie, ale mogą również zapisać się na kartach historii, w tle czytelnik obserwować może całą gamę historycznych detali i zdarzeń. Akcja powieści rozwija się wraz z kolejnymi stronami i przynosi wiele informacji o rzeczywistych wydarzeniach i postaciach historycznych. Rozdziały poświęcone Edith w większości mają miejsce akcji w Polsce – w znanej nam scenerii.

Obraz II wojny światowej, który wyłania się spod pióra Morelli, jest wyważony i oparty na faktach, nie epatuje celowo brutalnością, ale też nie trywializuje okrucieństw, co można nierzadko zaobserwować we współczesnych powieściach. Jednocześnie pisarka uchyla rąbka tajemnicy, co do interpretacji sztuki i jej symboliki – jak jest w przypadku gronostaja z obrazu Leonarda da Vinci, który ma wiele znaczeń i nawiązuje nie tylko do nazwiska sportretowanej kobiety.

„Nocny portret” to interesująca opowieść o wartości sztuki i jej wpływie na ludzkie losy, a także o moralnych dylematach, przed którymi stają ludzie od wieków.




Ocena recenzenta: 4+


[1] Laura Morelli, „Nocny portret”, tłum. Anna Cichowicz, wyd. LeTra 2023, s. 176.
[2] Tamże, s. 166.
[3] Tamże, s. 274.
[4] Tamże, s. 159.