Autorka książki, Hélène Carrère d'Encausse, jest historykiem francuskim (pochodzenia gruzińskiego) zajmującym się dziejami Rosji i ZSRR. Refleksję historiograficzną dotyczącą Rosji carów czerpie z bogatego dorobku własnych badań szczegółowych, przypadających na lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte ubiegłego stulecia. Z długiej listy jej publikacji (zamieszczonej na końcu książki) czytelnikowi polskiemu udostępnione zostały jedynie cztery tytuły: "Stalin - państwo terroru" (wyd. Krąg, 1983), "Spękane imperium" (wyd. Głos, 1985), "Bolszewicy i narody, czyli Wielkie Urągowisko" (wyd. Most, 1989 i 1992) oraz Euroazjatyckie imperium. Historia Imperium Rosyjskiego od 1552 do dzisiaj" (Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2014). Książka "Romanowowie. Krwawa dynastia", której pierwsze wydanie ukazało się w 2013 roku, zasługuje, ze wszech miar, na uwagę polskiego czytelnika zarówno ze względu na stosunkowo niedawną premierę oryginału, rangę naukową publikacji, jak i temat związany z dziejami wielkiego sąsiada Rzeczpospolitej.

Hélène Carrère d'Encausse opisuje przeszło trzysta lat dziejów Rosji pod panowaniem dynastii Romanowów (1613-1917). Już podtytuł książki intryguje: autorka dzieli się z czytelnikiem przekonaniem, że historia Romanowów - zapewne bardziej niż jakiejkolwiek innej dynastii - została naznaczona tragizmem, cierpieniem, krwią i przemocą. Narracja dzieła przypomina trzymający w napięciu thriller, omawiający historię panowania dwudziestu pięciu władców Kremla: od Michała I Romanowa, który wyniósł dynastię na tron w roku 1613, do Mikołaja II, zmuszonego do abdykacji w roku 1917. Historię charakteryzującą się zamachami stanu, wojnami, spiskami, korupcją elit, dynastycznymi intrygami i zabójstwami, opowieść o żądzy władzy, skażonej piętnem przelanej krwi. Nie chodzi o krew poddanych, lecz członków dynastii carów, co nadało tragiczny wymiar ich rządom, dla których trudno znaleźć odniesienie gdziekolwiek w Europie. Skomplikowane, niejednokrotnie zmieniane i wypaczane zasady dziedziczenia wzmagały tendencje destrukcyjne. Autorka krytycznie analizuje źródła rosyjskiej historii. Nie ukrywa jednak osobistej sympatii do poszczególnych moskiewskich włodarzy. Krytykuje więc carów i cesarzy (tytuł wprowadzony przez Piotra I, od 1721 roku) przeciętnych i nieudaczników - za popełnione błędy lub niewykorzystane szanse. Wyróżnia i chwali natomiast wybitnych reformatorów. W krwawym korowodzie imperatorów Trzeciego Rzymu eksponuje troje, poświęcając im szczególnie dużo miejsca, mianowicie: Piotra Wielkiego, którego uznała za twórcę państwa rosyjskiego, Katarzynę II, za "sprowadzenie" do Rosji Oświecenia, i Aleksandra II, za reformy podjęte w drugiej połowie XIX wieku, a zwłaszcza za zniesienie w 1861 roku poddaństwa chłopów. Nie dziwi fakt, że książka została przetłumaczona na język rosyjski jeszcze przed ukazaniem się oryginału we Francji.

(...)

Hélène Carrère d'Encausse pisze ze swadą i pasją, w niepowtarzalnym stylu, w którym niezliczone informacje faktograficzne mieszają się ze smakowitymi niekiedy anegdotami i zawsze trafnymi podsumowaniami. Pomimo że w swym dziele autorka bierze pod uwagę najnowsze badania i opracowania historyczne, książka nie jest pozycją wyłącznie erudycyjną lub typowym akademickim podręcznikiem, lecz esejem historycznym i historiozoficznym, przez to abstrakcyjnym i łatwiejszym w lekturze także dla czytelnika słabiej obeznanego z historią. Stanowi na pewno udaną i wszechstronną syntezę, pozwalającą uważnemu czytelnikowi przyswoić lub przypomnieć najważniejsze informacje z trzystuletniego okresu panowania dynastii Romanowów.*

* Marek Derewiecki, "Przedmowa wydawcy", w: Hélène Carrère d'Encausse, "Romanowowie: Krwawa dynastia", przeł. Piotr Rak, Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2019, s. 3-6.

---
* Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2019