Swojej najważniejszej powieści Bułhakow poświęcił 12 lat życia. Kończył książkę w strachu przed aresztowaniem. Napisana w grudniu 1939 roku na 60. urodziny Stalina sztuka "Batumi" o rewolucyjnej młodości wodza nie spodobała się dyktatorowi. Po otrzymaniu wiadomości o gniewie generalissimusa Bułhakow zapadł na zdrowiu i przestał wychodzić z mieszkania. Ostatnie poprawki dyktował żonie kilkanaście dni przed śmiercią. Ocenzurowana powieść ukazała się dopiero w latach 1966-67 na łamach miesięcznika "Moskwa" i od razu stałą się sensacją. Kariera "Mistrza i Małgorzaty" szybko wykroczyła poza literaturę. Powiedzenia "rękopisy nie płoną" czy "jesiotr drugiej świeżości" weszły do języka potocznego. Moskiewskie adresy bohaterów powieści stały się celem pielgrzymek fanów z całego świata. Ich imionami i przezwiskami nazywano restauracje i kawiarnie.

"Mistrza i Małgorzatę" kochają polscy czytelnicy. Pierwsze polskie wydanie (1969) zniknęło z księgarń w ciągu jednego dnia. Do dziś książka rozeszła się u nas w około 700 tys. egzemplarzy. Kilka lat temu książka Bułhakowa wygrała plebiscyty "Polityki" i "Rzeczpospolitej" na najważniejszą powieść XX w. Na jej motywach Andrzej Wajda zrealizował film "Piłat i inni". Z inspiracji powieścią powstał też jeden z najważniejszych utworów w historii muzyki rockowej, "Sympathy for a Devil" The Rolling Stones.


Michaił Bułhakow był synem prawosławnego teologa. Urodził się w 1891 r. w Kijowie, gdzie skończył studia medyczne. Okres I wojny światowej i rewolucji bolszewickiej przeżył w rodzinnym mieście. Kilkakrotnie mobilizowany, był świadkiem terroru Czerwonych i Białych. Doświadczenia z tych lat opisał w powieści "Biała gwardia" (pełna wersja utworu ukazała się w latach 1925-27 we Francji) oraz sztuce "Dni Turbinów". Jej inscenizacja w 1926 r., owacyjnie przyjęta przez publiczność, ściągnęła na pisarza zarzuty o kontrrewolucję, a jego utwory znalazły się na indeksie.

Bułhakow nigdzie nie mógł znaleźć pracy, nie dawano mu zgody na wyjazd za granicę, popadł w kryzys nerwowy. Pomoc przyszła z najmniej oczekiwanej strony. W 1930 r. do pisarza zadzwonił sam Stalin. Wkrótce Bułhakow dostał posadę w teatrze MChAT, któremu szefował Konstanty Stanisławski. Był asystentem reżysera i grywał małe role, ale nadal nie mógł publikować książek. Sporadycznie inscenizowano jego dramaty. Bułhakow jest m.in. autorem satyrycznych opowiadań "Diaboliada", "Fatalne jaja" i "Psie serce", biograficznej powieści "Życie pana Moliera" oraz "Powieści teatralnej". Napisał dramat o Molierze "Zmowa świętoszków" oraz sztukę o teatrze niszczonym przez cenzurę "Szkarłatna wyspa". Zmarł w 1940 roku.


"Bardzo proszę o wydanie mi zaświadczenia - tocząc dzikim wzrokiem, powiedział z wielkim naciskiem Nikołaj Iwanowicz - zaświadczenia, gdzie spędziłem dzisiejszą noc.
- W celu okazania komu? - surowo zapytał kocur.
- W celu okazania milicji i mojej żonie - powiedział stanowczo Nikołaj Iwanowicz.
- Zazwyczaj nie wydajemy zaświadczeń - powiedział kot i nadął się - ale dla pana zrobimy chyba wyjątek.
I Nikołaj Iwanowicz ani się obejrzał, a już goła Hella siedziała przy maszynie, a kot dyktował jej:
- Zaświadcza się niniejszym, że okaziciel niniejszego zaświadczenia, Nikołaj Iwanowicz, spędził wyżej wymienioną noc na balu u szatana, gdzie został zaangażowany jako środek lokomocji... otwórz, Hella, nawias, a w nawiasie napisz »wieprz«. Podpisano »Behemot«".

[Mediasat Poland, 2004; Kolekcja "Gazety Wyborczej"]