Proza ostra jak nóż, serdeczna jak płacz.

Prozę wspomnieniową Ewy Berberyusz trzeba uznać za zjawisko wyjątkowe nawet na tle niemałych osiągnięć współczesnej literatury faktu. Autorka uznała za obowiązek opowiedzieć swoje życie w najbardziej pełny, rzeczowy, a zarazem prosty sposób. Temat tak bardzo osobisty spowodował osobliwą przemianę samej istoty jej pisarstwa. Latami doskonalony, obiektywny i inteligentny warsztat dziennikarski, stał się warsztatem pisarki serca i sumienia, stał się liryczny i głęboki, nie tracąc nic ze swojej skrótowości, drapieżności, syntetycznego oglądu i bezlitosnego sądu.

Musiała pisarka zawrócić w czasy przedwojenne, wojenne, w czas stalinizmu i w klasyczną epokę PRL-owskiej nędzy moralnej i życiowych absurdów. Okazało się nagle, że opis spraw wojny i okupacji, powojennej nędzy i zagubienia dokonywany z perspektywy dziecka, uczennicy, studentki odkrywa nowe strefy widzenia, tym bardziej, że ta proza ma pośpieszny tytm, dosadne i zwięzłe charakterystyki, bezpardonowe osądy.

Berberyusz znała wszystkich, dużo widziała. Akapit za akapitem wydobywa – jak błyskiem reflektora – sprawy minione, prawie zawsze ważne, a jeśli błahe – to kapitalnie charakteryzujące czasy i ludzi.
Dla samej siebie, także dla najbliższych, jest autorka najbardziej okrutna, uznaje też, że skoro nie oszczędza siebie i swoich, nie ma powodu stosowania taryfy ulgowej wobec kogokolwiek. Granicą jest tylko realizm, surowy i rygorystyczny. Żadnej literackiej zabawy w stylizacje, groteskę, persyflaż.

To spotkanie realizmu z wyraźną emocjonalnością, z pasją pozbawioną egzaltacji i czułostkowości przesądza o literackiej wadze książki. A jest także – niebagatelna wartość historyczna, poznawcza.

Piotr Wojciechowski

[Iskry, Warszawa 2006]