Akcja tej powieści toczy się w czasach prasłowiańskich, prawdopodobnie na długo przed przyjęciem chrztu przez państwo Polan. Tytułowa bohaterka jest córką Ryżca, najbogatszego kmiecia w wiosce i najpiękniejszą dziewczyną w okolicy. Niemal każdy kawaler we wsi ubiega się o jej względy. Jej uroda nieobojętna jest także miejscowemu kniaziowi Leszkowi (Lestkowi). To negatywny bohater utworu, człek bezwzględny, okrutny, mściwy, toczący ciągłe spory z kmieciami. Nie cofnie się przed niczym, aby zdobyć ukochaną przez siebie kobietę, chociaż ta nie jest mu przychylna. W tytułowej bohaterce kocha się także kmieć Mirko. Wydaje się, iż na niego Lublana spogląda życzliwszym okiem. Zagrożona przez kniazia, pozoruje samobójstwo i opuszcza rodzinną wieś. Lecz okrutny władca miejscowego gródka nie wierzy w jej zgon. Postanawia się także zemścić na Ryżcu za to, iż ten nie chciał wydać za niego córki. Wojska kniazia atakują wioskę, dokonując krwawej zemsty... Jednakże co stało się z Lublaną? Czy naprawdę jej koniec był tragiczny? I czy bezwzględnego kniazia za wszystkie jego uczynki spotka zasłużona kara?

Dramatyczne dzieje Lublany są dla autora pretekstem do ukazania obyczajowości i życia codziennego ludności ziem polskich w zamierzchłych czasach prasłowiańskich. Oprócz doskonałych opisów życia codziennego i przyrody, powieść zawiera również wiele elementów baśniowych i magicznych. Na życie i działanie bohaterów tego utworu wpływ mają także siły nadprzyrodzone. Tak więc "Lublana" łączy w sobie cechy powieści historyczno-obyczajowej, fantastycznej, a także baśni.

Nie ukrywam, iż krytycznie oceniam elementy fantastyczne i baśniowe użyte przez autora w "Lublanie". Moim zdaniem, negatywnie wpływają one na wartość powieści. Pomijając jednak te czynniki, "Lublana" stanowi doskonałą lekturę uzupełniającą do poznania życia i obyczajowości naszych przodków z czasów przed wprowadzeniem chrześcijaństwa. Utwór charakteryzuje się wartką, szybko toczącą się i ciekawą akcją. Zawiera wiele elementów dramatycznych. Czytelnik może obserwować walkę dobra ze złem i pasjonować się nią.

Kto lubi twórczość Józefa Ignacego Kraszewskiego, powinien sięgnąć także po tę powieść, chociaż do wybitnych dzieł literatury polskiej "Lublana" na pewno się nie zalicza.