Książka szwedzkiego pisarza o getcie w polskim mieście w czasie 2. wojny światowej wzbudziła moje najwyższe zainteresowanie. Czytałam ostatnio kilka pozycji na temat Holokaustu, także wzbudzające kontrowersje książki Jana Grossa. Tym bardziej ciekawiło mnie, co i jak napisze pisarz szwedzki Steve Sem-Sandberg.

Spodziewałam się większego obiektywizmu, mniejszego ładunku emocji. I nie zawiodłam się. Narracja Sandberga jest rzeczowa, niepozbawiona emocji, jednak nie histeryczna, nie obarczona pretensją, niemal obiektywna. Chwilami poetycka nawet, jeśli o poezji w opisywaniu getta można mówić. Sem-Sandberg jest niewątpliwie mistrzem narracji, świetne tłumaczenie Mariusza Kalinowskiego doskonale oddaje nastrój.

Bardziej jednak niż jak ważne jest, co chciał opowiedzieć autor. "Biedni ludzie z miasta Łodzi" to opowieść o założonym przez Niemców w 1940 roku Getcie Litzmannstadt, getcie w Łodzi i człowieku, który był "królem" getta, panem i władcą rządzącym życiem kilkuset tysięcy Żydów zamieszkałych getto, Chaimie Mordechaju Rumkowskim. Przełożonym starszeństwa Żydów. Postać to niewątpliwie kontrowersyjna i dość niejednoznaczna. Jego ideą fixe było stworzenie w Łodzi nie getta, a miasta Żydów, którego mieszkańcy zajmujący się w licznych zakładach przemysłowych produkcją na rzecz Trzeciej Rzeszy będą w ten sposób niezbędni dla Niemców. Miał to być pomysł na uratowanie jak największej liczby osób narodowości żydowskiej przed unicestwieniem. Idea jako taka godna najwyższego szacunku, ale niektóre źródła przedstawiają Rumkowskiego jako karierowicza pragnącego ugrać jak najwięcej dla siebie i swoich, robiącego swoistą "karierę" kosztem swoich współbraci. Personę dość podłą i paskudną. Pewne jest jedno. Rumkowski przy pomocy Niemców stworzył dobrze funkcjonujący organizm miejsko - przemysłowy, w którym był niemal bogiem, a z całą pewnością dorobił się sporego majątku.

Steve Sem-Sandberg pokazał getto i zamieszkujących je ludzi w sposób niezwykle interesujący, nieobojętny, ale bez złości, jaką często nacechowana jest narracja autorów polskich lub żydowskich. Ta książka to całkiem inne spojrzenie na sprawę zagłady Żydów, w którym są oni nie tylko ofiarami, ale także sprawcami cierpień swoich współbraci.

Getto w Łodzi zlikwidowane zostało w 1944 roku. Najbardziej wstrząsające momenty, najbardziej znaczące i symboliczne to końcowe sceny powieści. Polecam tę książkę wszystkim. Tym bardziej, że jest rzetelna w przekazywaniu prawdy, bo oparta na dokumentach, nie tylko i nie wyłącznie na wspomnieniach i emocjach.


Biedni ludzie z miasta Łodzi (Sem-Sandberg Steve)