[Uwaga! Recenzja zawiera dokładne streszczenie utworu - przyp. red.]


Dramat Friedricha Dürrenmatta ukazuje konflikt interesu zbiorowości i jednostki, podaje w wątpliwość obowiązujące normy etyczne. Kiedy do miasteczka Gullen w Szwajcarii przybywa Klara Zachanassian, życie wszystkich mieszkańców zostaje odmienione raz na zawsze.

Pewnego dnia obywatele zubożałego szwajcarskiego miasteczka dowiadują się, że przyjedzie do nich z wizytą była mieszkanka Gullen, która jednak musiała kiedyś stąd uciekać - Klara Zachanassian. Powodem jej ucieczki była opinia, jaką wyrobił jej człowiek, którego wtedy kochała. Wyrzekł się on dziecka, które nosiła, przekupił nieuczciwych świadków, żeby zeznali, że Klara zachowywała się jak prostytutka. Jej ukochany - Alfred Ill - ożenił się z inną, zapominając całkowicie o tym, co ich łączyło. Społeczeństwo znienawidziło Klarę, uznało ją za nierządnicę. Skrzywdzona dziewczyna wyprowadziła się z Gullen, wyszła za mąż za bogatego człowieka i stała się milionerką. Postanowiła sobie jednak, że kiedyś jeszcze zemści się na kłamliwym Alfredzie.

Teraz, po latach, mieszkańcy czekają na milionerkę, jakby nic się nie stało, jakby zawsze byli jej przyjaciółmi. Zapominają o krzywdzie, jaką jej wyrządzili. Wielkie przygotowania i radość - tak wyglądały dni poprzedzające przyjazd Klary. Jednak radość mieszkańców wypływała wyłącznie z nadziei na uzyskanie pieniędzy dla miasteczka, które zmierzało do całkowitego upadku, a nie z samej wizji ujrzenia "przyjaciółki" sprzed lat.

Mieszkańcy nie mogli wiedzieć, że to sama Klara doprowadziła gulleńskie zakłady do upadłości, przygotowując swoją od dawna planowaną zemstę. Przygotowali jej huczne powitanie, nie spodziewając się tego, co ma im do zaproponowania.

Zachanassian obiecuje mieszkańcom Gullen miliard za życie Illa. Uważa, że jej były kochanek musi ponieść najwyższą karę za swój postępek. Chce kupić sprawiedliwość.

Początkowo gulleńczycy sądzą, że propozycja milionerki to tylko niesmaczny żart. Kiedy okazuje się, że Klara mówi całkowicie poważnie, zdecydowanie protestują. Jednak taka postawa nie trwa długo - perspektywa odmiany losu okazuje się zbyt nęcąca. Wszyscy mieszkańcy zaczynają stopniowo odwracać się od Illa. Udają jednak, że wszystko jest w porządku, nie chcą przyznać się do swoich myśli o popełnieniu zbrodni. Wszyscy, włącznie z najbliższą rodziną Alfreda, zaczynaja kupować coraz to droższe towary, zadłużając się w wielu sklepach. Zaczynają myśleć o zrealizowaniu propozycji Zachanassian. Alfred, spostrzegłszy to, usiłuje uciec z Gullen, jednak na dworcu zatrzymuje go kilku mieszkańców pod przewodnictwem burmistrza. Mówią oni, że przyszli tylko pożegnać Illa, jednak oskarżony przez Klarę człowiek obawia się, że wepchną go pod pociąg. Popełnia błąd - zostaje w mieście...

W utworze Dürrenmatta znajdujemy dużo humoru. Jednocześnie sztuka ta wstrząsa i zasiewa w duszy ziarenko niepokoju. Zawsze wierzyłam w ludzi, jednak postawa mieszkańców Gullen przeraziła mnie. Dürrenmatt przedstawia kruchość moralnych zasad, odrzucanych dla przewidywanej korzyści: idee nieuchronnie przegrywają z pieniędzmi. W dramacie ginie nie tylko Ill, giną także zasady regulujące życie społeczne - pod naporem instynktu posiadania.

Optymizm w stosunku do społeczeństwa przywróciło mi dopiero przeczytanie książki "Demon i panna Prym". Zdecydowanie wolę żyć w przekonaniu, że jednak zawsze znajdą się ludzie, dla których pieniądze nie są najważniejsze, a wyrok społeczności Gullen - obłudnej, fałszywej, żądnej pieniądza - to tylko wyjątek.