Tom I

"Nade wszystko jest Pan wybornym podróżopisarzem" - pisał Balzac do Custine'a w sierpniu 1838 roku, chwaląc "L'Espagne sous Ferdinand VII" i namawiając go do podjęcia pracy nad całym cyklem takich książek, przy czym jako jeden z krajów, które powinny stać się przedmiotem jego zainteresowania, wymienił Rosję, "le Nord". Obierając Rosję za cel podróży i temat opisu, Custine nie powodował się jednak radą Balzaka. Widział najpewniej w Rosji taki kraj, który, podobnie jak Hiszpania, był stosunkowo mało znany, a zarazem budził zainteresowanie swoją odrębnością i dawał okazję do połączenia barwnej narracji o ludziach i rzeczach widzianych z medytacją i refleksją o ich historycznym, politycznym i cywilizacyjnym zapleczu. Rosja, tak potężna w roku 1839, tak zhierarchizowana i wymusztrowana, kryła w sobie groźbę ekspansji i rewolucji.

Custine musiał mieć głęboką świadomość takiego stanu rzeczy i trudno wprost uwierzyć, że zyskał ją dopiero po dwu- i półmiesięcznym wojażu.


Tom II

Zygmunt Krasiński, niemal natychmiast po ukazaniu się pierwszego wydania książki Custine'a, pisał w liście do Konstantego Gaszyńskiego: "Dostań Custine'a »Russie en 1839«. Oto dzieło, oto przekleństwo rozumu wysokiego rzucone na kłamstwo i bezwstyd moskiewski, aż czytającemu posąg rośnie w sercu dla autora!"

"Rosja w roku 1839" od chwili, gdy się ukazała drukiem, zyskała rozgłos europejski. W latach 1843-1855 wznawiano ją sześciokrotnie, a także co najmniej pięć razy powielano sposobem korsarskim. Natychmiast też władze rosyjskie rozwinęły gwałtowną i nie przebierającą w środkach polemikę, opłacając autorów zarówno rosyjskich, jak obcych.

Od roku 1945 aż do chwili rozpadu panującego w Polsce systemu wydanie tłumaczenia tej książki nie było ze względów cenzuralnych możliwe. Gdy przeszkody te przestały istnieć, ukazał się jedynie przekład okrojony, oparty na bardzo skróconym wydaniu francuskim. Niniejsza edycja stanowi pierwszą polską wersję całości głośnej książki Francuza o Rosji.

[Państwowy Instytut Wydawniczy, 1995]