Wróciłam do Malazańskiej Księgi Poległych po prawie dwóch latach od przeczytania dwóch pierwszych tomów. Gdyby mi kazano na wejściu je opowiedzieć, byłby pewien kłopot – z tak bogatego uniwersum i wielowątkowej fabuły nie sposób zapamiętać wszystkiego, zwłaszcza jeśli chodzi o sekwencję zdarzeń i ich lokalizację geograficzną (z natury mam słabe rozeznanie w terenie i bez mapy nawet na żywo nie zawsze umiem odtworzyć trasę, którą szłam kilkakrotnie, a cóż dopiero trasy wędrówek książkowych bohaterów, których autor z nieprawdopodobnym rozmachem przemieszcza po rozległych terenach swojego fantastycznego świata!). Pamięć do nazw własnych i szczegółów wizualnych na szczęście mam lepszą, więc nie sprawiało mi problemu przypomnienie sobie, czym się różni Kallor od K’rula i Kruppego, jak wygląda Anomander Rake i który z Podpalaczy Mostów ma spiłowane zęby. Ale i tak w celu ogarnięcia wszystkiego, co napotkałam w tomie trzecim (Wspomnienie lodu (Erikson Steven)), musiałam parę razy zajrzeć do „Ogrodów Księżyca” i „Bram Domu Umarłych”, chwytając równocześnie bieżące wydarzenia, które wręcz przytłaczają swoim tempem i zakresem.

Ktoś uważany za zmarłego odnajduje się nagle w otoczeniu zupełnie nowych postaci, kogoś, kogo nie podejrzewałoby się o romantyczne skłonności, ogarnia niespodziewane uczucie do osoby innej rasy (i z wzajemnością!), co najmniej dwie figury okazują się kimś zupełnie innym, niż są z pozoru; akcja toczy się w nowych miejscach, a rzecz idzie o zupełnie nowe (albo ukazane zupełnie inaczej, niż kazano nam mniemać na podstawie wcześniejszych tomów) sprawy. Jednym słowem, chaos w myślach jest taki sam, jak był, a słowniczek pomaga tyleż samo, co wcześniej: konia z rzędem temu, któremu przed przeczytaniem całości cokolwiek daje wyjaśnienie: „Kallor – wielki król” albo „Trake/Treach – Tygrys Lata i Walki; Treach – Pierwszy Bohater”; chwała fanom, którzy, ogarnąwszy ten rozległy świat, stworzyli „malazańską wiki”, za pomocą której daje się jako tako uporządkować swoją wiedzę o miejscach i postaciach. Gorzej z mechaniką, bo nadal trudno się połapać, czym różni się magia Jaghutów od magii, powiedzmy, Szybkiego Bena, od czego zależy możliwość korzystania z grot, co warunkuje ascendencję itp. itd. Tyle mankamentów – skąd więc tak wysoka ocena?

Odpuściłam sobie rozważania na powyższe tematy - tak jakbym była szeregowym obywatelem malazańskiego imperium, dla którego otaczająca go rzeczywistość jest niepojęta, a jednak się dzieje i trzeba ją przyjmować jako coś, co jest konieczne - i skupiłam się na tym, co dla mnie zawsze ważne, to znaczy na stylu opowiadania i na psychologii postaci. Bo przecież, nawet gdyby pominąć bogów i inne istoty natury nadprzyrodzonej, często także kierujące się zupełnie ludzkimi motywacjami, większa część bohaterów to najzwyklejsi ludzie. Na przykład kapitan Paran – ten chłopiec, który w prologu „Ogrodów Księżyca” patrzył z Twierdzy Mocka na płonącą Mysią Dzielnicę, teraz mężczyzna młody jeszcze ciałem, ale postarzały na duchu w następstwie wydarzeń, które pozbawiły go rodziny i ledwie co pokochanej kobiety, a potem zmusiły do przyjęcia roli, której nie tylko nie pragnął, ale wręcz się obawiał. Albo Dujek i Sójeczka, ci tak prawi i honorowi żołnierze, bezgranicznie lojalni wobec władzy, ale nawet w ramach tej lojalności nigdy niezdolni przekroczyć granic człowieczeństwa. Albo mhybe, prosta kobieta wykorzystana wbrew swej woli jako „naczynie” do magicznego dzieła i z tego powodu znosząca okrutne cierpienia. Ich przeżycia są tak kapitalnie oddane, tak harmonijnie wpisywane w szalejące wokół wojenno-magiczne piekło, że gdyby tylko za to wystawiało się ocenę, żaden z tych trzech tomów nie zszedłby poniżej szóstki. Erikson potrafi niezwykle nastrojowo opowiadać – wręcz czuje się ten odór krwi i spalenizny, słyszy szczęk broni i łoskot walących się murów, całym sobą odbiera nastrój grozy, niepokoju i słabnącej nadziei. I tak samo jak przy lekturze literatury faktu, stawia się sobie pytanie, dlaczego tak musi być, dlaczego wciąż jacyś wielcy manipulatorzy każą rzeszom ludzi - może różniących się od siebie kolorem skóry, językiem, religią, ale mających takie same marzenia, tak samo czujących, tak samo kochających – wyrzynać się nawzajem w imię mniej lub bardziej fikcyjnych idei?

Sama technika narracji, z wplataniem w nią – jako motta każdego rozdziału – cytatów z wyimaginowanej literatury malazańskiego świata, z urywaniem danego akapitu w kulminacyjnym momencie, by przeskoczyć na inny plan, gdzie poprzednio pozostawieni zostali inni bohaterowie walczący o (swoje czy cudze) życie, zmusza do stałego napięcia i koncentracji. I chociaż doznałam okrutnego zawodu … no, nie, to za słabe, powiem szczerze: normalnie się poryczałam jak wtedy, gdy jako ośmio-czy dziewięciolatka doszłam do finałowych scen „Pana Wołodyjowskiego”… dowiedziawszy się, co autor uszykował dla jednej z moich ulubionych postaci (umówili się z Martinem, że nie pozwolą się czytelnikowi nacieszyć żadnym happy endem, czy co?), chociaż nadal pełna jestem jak najgorszych przeczuć co do losów kilkorga innych bohaterów – już brałabym się za tom czwarty, gdybym nie miała innych czytelniczych obowiązków… Czy za doprowadzenie czytelnika do takiego stanu emocji nie należy się co najmniej piątka?