Zwykły człowiek nie jest nikim nadzwyczajnym. Czy można pisać książki o kimś, kto jest przeciętny, niczym się nie wyróżnia? Można. Powieść Hansa Fallady "Co dalej szary człowieku?" jest dowodem na to, że godnym bohaterem literackim jest także człowiek przeciętny, szary.

Powieść powstała w latach 30. XX wieku. To okres wielkiego kryzysu, a w Niemczech także czas narodzin i rozwoju faszyzmu. Fallada nie zajmuje się jednak sprawami ideologicznymi, choć wspomina o komunistach i nazistach. Jego zajmuje przede wszystkim człowiek i jego niedola. W czasie, gdy pisał tę książkę nie wiedział jeszcze, co wyniknie z sytuacji społeczno-polityczno-gospodarczej tego okresu w Europie, a w szczególności w Niemczech. Nie wiedział, ale diagnoza na podstawie obrazu społeczeństwa pokazanego w powieści jest niezwykle trafna.

Bohater powieści Johannes Pitnneberg i jego żona Emma zwana Jaginką to młodzi ludzie pochodzący z nizin społecznych. Robotnicze pochodzenie nie stanowiło bazy dla ich aspiracji. Muszą się pobrać, gdy okazuje się, że Jaginka oczekuje dziecka. Johannes jest tylko drobnym urzędnikiem niższego szczebla. Całe ich wspólne życie to rozpaczliwa walka o utrzymanie się na powierzchni. Chcieliby lepszego życia dla swego dziecka, jednak w latach 30. w Niemczech nie było to proste. Fallada z wnikliwością pokazuje los proletariuszy. Johannes zostaje sprzedawcą w domu handlowym, ale jego problemy wcale się nie kończą. Wyzysk ekonomiczny pracownika, fatalne stosunki pracy, obojętność instytucji powołanych do pomocy pracownikom, takich jak związki zawodowe lub kasa chorych, powoduje, że osamotniony szary człowiek stacza się po równi pochyłej na samo dno społecznej drabiny.

Czytając tę powieść, widzimy, jakie było podłoże ruchów politycznych, które w rezultacie doprowadziły do najokrutniejszej z wojen. Kryzys ekonomiczny, poczucie pokrzywdzenia, brak perspektyw dla młodych ludzi na jako taką choćby stabilizację budzi demony. Czy to nie przypomina nam czegoś? Ponoć historia kołem się toczy...

Hans Fallada pisze bardzo realistycznie, malując obrazy prawdziwe i sugestywne. Wspaniałym walorem tej powieści jest, że mamy poczucie zanurzenia się w tamten świat, przedwojenne Niemcy. Poznajemy codzienność tamtych ludzi okresu schyłku, Europa zmierzała do nieuniknionego. Pamiętając, że autor pisze o sobie współczesnych, poznajemy także ich sposób myślenia i odczuwania. To poczucie jest dla mnie najcenniejsze. Książka warta przeczytania.


I cóż dalej, szary człowieku? (Fallada Hans (właśc. Ditzen Rudolf))