Recenzuje: jolietjakeblues


Znakomicie wydana ponad pięćsetstronicowa opowieść o Niemcach od upadku Republiki Weimarskiej do podziału na dwa wrogie państwa. Twarda okładka. Szyte kartki. Czcionka dość mała, ale bardzo czytelna. Być może dlatego, że tło dla niej jest matowe, o kolorze wchodzącym w delikatny żółty odcień, sugerujący, że to stary pamiętnik, wspomnienia wygrzebane z jakiegoś berlińskiego poddasza bądź piwnicy, odkurzone, odnowione i po sześćdziesięciu latach pokazane całkiem innemu światu. Światu ludzi nowoczesnych, aczkolwiek noszących w sobie traumy po dziadkach wdeptywanych w bruk berlińskich butami innych przodków – fabrycznej młodzieży oddziałów SA i dzieci z Hitlerjugend. Noc kryształowa. Jakże inna w pamięci potomków jednych i drugich, choć wszyscy są Niemcami. Przypomina się „Miłość niemożliwa” Romana Fristera[1].

Przywiązanie niemieckich Żydów do ojczyzny. Potem zdziwienie, niedowierzanie. W końcu Holokaust, czasami śmierć z własnej woli, decyzji, odpowiedzialności, gdy zostawiało się swoje dorosłe już dzieci i towarzyszyło w transporcie, ostatnim spacerze żydowskim oraz niepasującym do Tysiącletniej Rzeszy małym niemieckim odszczepieńcom, jak kolejny nieznany Janusz Korczak, anonimowy nauczyciel, lekarz. A potem, jakby na przekór nazistowskiemu Przeznaczeniu i zawłaszczonym przez hitlerowców germańskim bogom – ocalenie i szukanie nowego miejsca w Palestynie, Stanach Zjednoczonych, enkawudowskiej Rosji, na Wyspach Brytyjskich. Lecz wcześniej, gdy żądni krwi ludzie w czarnych mundurach i brunatnych koszulach węszą po Alexanderplatz, Kurfürdenstamm, Unter den Linden jak kilkadziesiąt lat wcześniej potężne fila brasileiro w południowych stanach najbardziej demokratycznego państwa świata, jazzowa cyganeria jeszcze gdzieś tam próbuje przetrwać. Jeszcze istnieje. Na prostytucję homo- i biseksualną jest zapotrzebowanie także w nowo powstałych rządach pod nie dość żelazną ręką Kanclerza. Tam resztki rozrywkowych muzyków, bywalców kawiarni pełnych narkotyków i zachodnich alkoholi, a przede wszystkich niemogących uwierzyć w zmiany niemieckich Żydów szukają ocalenia dla swoich bliskich. Lecz połączenie się urywa. Telefon milczy od "nocy długich noży" w czerwcu 1934 roku. Brunatne zło znika, a w jego miejsce pojawia się coś o wiele bardziej koszmarnego: czerń, trupie czaszki, skórzane długie płaszcze i homburgi. Zbici w gromadkę, na razie tylko w trakcie towarzyskiego spotkania komentują zawłaszczenie rowerów, dostępność szpitali, tramwajów, plaż, kin, sklepów tylko dla Aryjczyków. Próbują unikać patrzenia w kierunku tych, których popadli w beznadzieję, depresję, alkoholizm najmarniejszego rodzaju. Mówią o szaleństwie, nadziei, wyjeździe. Palą mniej, bo coraz trudniej o papierosy. Wystrzegają się spotkań z sąsiadami – przedtem przyjaznymi, uprzejmymi, teraz ledwie tolerującymi niepoprawność rasową w tej samej kamienicy, na jednym piętrze, na schodach, w windzie. Za chwilę, gdy już nie muszą ich spotykać, bo zostają stłoczeni w jednym mieszkaniu, w którym tkwią ciągle, ponieważ zakazano im wykonywania większości zawodów, nienawidzić zaczynają siebie. Przestają mówić o wyjeździe. To także już im zabrano. Przeprowadzka może być tylko w jednym kierunku. Na Wschód. Jeszcze dzielą się na tych, którzy wierzą w bochenek chleba i pracę i tych, którzy doskonale zdają sobie sprawę, że jeśli przetrwają podróż, skończą w dymach Birkenau.

Wyjście w fabule poza obraz społeczeństwa, powiedzmy, konwencjonalnego, standardowego może przypominać nieco dramatyczną opowieść Eriki Fischer „Aimée & Jaguar”[2]. Jednak Ben Elton w „Posłowiu”[3] tłumaczy, że historię adopcji i wiele innych faktów zaczerpnął ze wspomnień rodzinnych i ukształtował w sagę „Dwaj bracia”. Wzmacnia to u czytelnika poczucie tragedii, nienawiść do czasów nazistowskich. Tym bardziej że autor posługuje się obrazami znanymi współczesnym z literatury nie tylko powieściowej, lecz i pamiętnikarskiej, jak choćby „Kobieta w Berlinie. Zapiski z 1945 roku”[4].

Być może dlatego, że akcja toczy się w dwóch różnych miejscach i czasach, mianowicie w Berlinie w latach 1920–1945 i Londynie 1956 roku, Elton dodał w podtytule przymiotnik „fascynująca”[5]. Moim zdaniem nie pasuje on do przerażającego tonu powieści. Do atmosfery, aury czasów przeraźliwie tragicznych. Nie ma w tym niczego fascynującego. Dramat adopcji, nieszczęście znalezienia się w środku hitlerowskiej furii czterech różnych młodych postaci, ich losy, zagmatwane, ale wzajemnie powiązane miłością, poczuciem obowiązku, odpowiedzialności, przyjaźnią i jakimś rodzajem szaleństwa, które jest właściwe ludziom oddanym innym – zostały w pewnym sensie spłycone, sprowadzone miejscami do warstwy sensacyjnej, prozy przywodzącej na myśl utwory Wilkie Collinsa i sióstr Brontë. Dlatego moja biblionetkowa ocena nie brzmi: świetna. Kuleją także dialogi dziecięce. Nie wykluczam, że jest to kwestia tłumaczenia. W każdym razie wydają się nieco nierealne, nie oddają rzeczywistych rozmów dzieci i nastolatków. Dlatego ocena nie jest też bardzo dobra.


---
[1] Roman Frister, „Miłość niemożliwa. Aschera Levy’ego tęsknota do Niemiec”, przeł. Anna Klingofer, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, 2007.
[2] Erica Fischer, „Aimée & Jaguar. Historia pewnej miłości, Berlin 1943”, przeł. Katarzyna Weintraub, Wydawnictwo Czarne, 2008.
[3] Ben Elton, „Dwaj bracia. Fascynująca saga żydowskiej rodziny”, przeł. Elżbieta Maciejewska, wyd. Zona Zero, 2015, str. 515-517.
[4] „Kobieta w Berlinie. Zapiski z 1945 roku”, przeł. Barbara Tarnas, wyd. Świat Książki, 2004.
[5] Ben Elton, dz. cyt.; tekst z okładki.



Autor: Ben Elton
Tytuł: Dwaj bracia. Fascynująca saga żydowskiej rodziny
Wydawnictwo: Zona Zero, 2015
Liczba stron: 517

Ocena: 4,5/6