Książka: Kuzyn Pons

"Kuzyn Pons" jest to krótka historia opowiadajaca o tym, jak ludzka zachłanność i ignorancja doprowadzają do śmierci dwie niewinne dusze (w pełnym tych słów znaczeniu). Kuzyn Pons, kolekcjoner - amator, pędził swe życie na dawaniu korepetycji muzycznych i dyrygowaniu orkiestrą teatralną. Drugą po zbieraniu zabytków przyjemnością jego życia były wykwintne obiadki u jego licznych (aczkolwiek dalekich) krewnych. Słabość ta przywiodła w końcu do tragedii jego i oddanego mu przyjaciela Niemca - ...

"Kuzyn Pons" należy do najbardziej klarownych i oskarżycielskich utworów Balzaka. Jest przejmującą tragedią o dziejach ubogiego krewnego i artysty. Ale jest także powieścią o karierze kupca, lekarza, adwokata, sędziego z czasów Monarchii Lipcowej. Dwaj zacni i samotni artyści, okrutnie skrzywdzeni, przeciwstawieni są otaczającemu światu. To świat owładnięty jedną ideą: wzbogacić się i wybić. To ludzie, których psychika zatruta jest pogonią za pieniądzem. Kult własności prywatnej leżącej u podstaw tego społeczeństwa zabił w nich człowieczeństwo. Balzak-doktor nauk społecznych ustępuje miejsca psychologowi, badającemu tajemne drgnienia duszy ludzkiej. Kryje się w niej skąpstwo, chciwość, zawiść, egoizm – wady, rzec by można, klasowe, bo będące wynikiem walki o pieniądz i same z kolei tę walkę wzniecające. "Bogaćcie się" – to hasło Guizota, ministra Ludwika Filipa, skierowane do średniej burżuazji, stało się dewizą całej klasy.
Widzimy w powieści, z jaką pilnością i jakimi środkami je ona realizuje. Nie praca, lecz mniej czy bardziej legalna grabież jest źródłem bogactwa*.

---
* Tadeusz Żeleński (Boy), "Posłowie", w: Honoré de Balzac, "Kuzyn Pons", przeł. Tadeusz Żeleński (Boy), wyd. Czytelnik, 1954, str. 286-287.