Książka: W Lesie Wiedeńskim wciąż szumią drzewa

„W dużym mieście przed domem stało dziecko. Dawno temu”[2]. Tak zaczyna się reportaż szwedzkiej pisarki Elizabeth Åsbrink, która już w następnym akapicie pisze: „W innym kraju, w innym mieście, nad inną wodą…”[3]. I aż chciałoby się dokończyć tę zaczętą właśnie historię swoimi doświadczeniami. Bo w jeszcze innym mieście, nad inną rzeką, tutaj i teraz jestem ja. Właśnie poznałam losy bohaterów niesamowitego reportażu „W Lesie Wiedeńskim wciąż szumią drzewa”. Autorka opowiada historię Ottona –...

Literacki reportaż o dwóch twarzach Szwecji w czasie II wojny światowej.

Gdy w zaanektowanej przez hitlerowskie Niemcy Austrii życie Żydów stało się nie do zniesienia, Elise i Josef Ullmannowie postanowili za wszelką cenę ocalić swojego trzynastoletniego syna. Ratunek mógł oznaczać tylko jedno - wysłanie Ottona do jakiegoś bezpiecznego kraju. Tak chłopiec trafił do Szwecji. W ciągu pięciu lat rozłąki, aż do ich śmierci w Auschwitz w 1944 roku, piszą do niego ponad pięćset listów, na podstawie których Elisabeth Åsbrink tworzy intymną opowieść o miłości i tęsknocie wplecioną w najczarniejsze fragmenty historii Europy XX wieku.

Ale ta historia ma jeszcze jednego bohatera. To Ingvar Kamprad, rówieśnik Ottona i późniejszy twórca IKEI. Zafascynowany nazistowskimi ideami należał do faszyzujących szwedzkich organizacji. Losy tych dwóch chłopców splotły się, gdy Otto zatrudnił się na farmie Kampradów. Ingvar wiedział, że Otto jest Żydem, Otto znał poglądy Ingvara, a mimo to połączyła ich przyjaźń.

To opowieść o życiu, które nagle rozpada się w proch, o rozpaczliwym szukaniu ratunku, o samotności dziecka wyrwanego z rodzinnego domu, o najgorszej zarazie, jaka mogła spotkać ludzkość - nienawiści do drugiego człowieka. To wreszcie rozliczenie autorki ze wstydliwą historią jej kraju. Åsbrink demaskuje Szwecję i jej prawdziwy stosunek do Żydów - niechęć, bierność i milczące przyzwolenie na Zagładę.


"Był taki czas, kiedy ukośna swastyka była tajemnicą innych ludzi, której ledwie się domyślał. Na przykład niektórych nauczycieli w szkole. Nosili znaczek na szpilce ukryty w fałdzie płaszcza i widać go było tylko, gdy podnosili kołnierz. Dopóki symbolizowany znaczkiem system polityczny był zakazany, kołnierz mieli opuszczony. Lecz teraz wszędzie chodzili ludzie ze szpilkami i nikt już niczego nie ukrywał. Otto widział, jak słowa zamieniały się w czyn.

Ojciec i matka rozmawiali najpierw sami, potem z nim. Wypowiadali długie, splątane, pełne troski zdania za zaciągniętymi zasłonami, zdania, które powoli zamykały wszystkie wyjścia, zostawiając jedno lub dwa. Najpierw wyślą jego, potem oni dołączą i spotkają się nie wiadomo gdzie. Nie było to łatwe. Cóż mogli wiedzieć o ziemi, po której stąpali, wszystko się przemieszczało, obsuwało. Dobry znajomy przestał się odzywać, dobry sąsiad odwracał wzrok. Mijała sekunda, jeden kraj przyłączał się do drugiego, to, co skrywało się pod kołnierzem, stawało się widoczne dla każdego, i wszystko było inaczej niż przed chwilą".


Elisabeth Åsbrink (ur. 1965) szwedzka pisarka i dziennikarka, autorka książek "Czuły punkt", "Made in Sweden", "1947". Kilkukrotnie nominowana do prestiżowej Nagrody Augusta, otrzymała ją w 2011 r. Jest również laureatką Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego.


[Wydawnictwo Wielka Litera, 2019]