Sztetl był w XVIII i XIX wieku domem dla dwóch trzecich Żydów w Europie Wschodniej, przez długi czas jednak pozostawał jednym z najbardziej zaniedbanych i niezrozumianych rozdziałów żydowskiej historii. Tym razem czytelnik otrzymuje pierwszą społeczną, gospodarczą i kulturową historię sztetlu i jego mieszkańców. Podważając powszechny stereotyp, ukazujący sztetl jako zapadłą wieś, nękaną biedą i pogromami, Yohanan Petrovsky-Shtern udowadnia, że w swoich najlepszych latach,od ostatniej dekady XVIII wieku do lat czterdziestych XIX wieku sztetl był kwitnącą społecznością Żydów, prężną jak żadna inna w Europie.
Petrovsky-Shtern wskrzesza złote lata sztetlu, przyglądając się jego licznym przykładom przez pryzmat nigdy dotąd niewykorzystywanych bogatych materiałów archiwalnych. Sztetl można zdefiniować jako prywatne polskie miasto będące własnością katolickiego magnata, podporządkowane administracji carskiego imperium i uzależnione gospodarczo od działalności Żydów. Petrovsky-Shtern uzasadnia, że sukces sztetlu jako miasta targowego, podobnie jak jego ostateczny upadek, był rezultatem tej właśnie szczególnej pozycji w trójkącie władzy.
Autor rekonstruuje wielobarwną mozaikę społeczną sztetlu, opisując najpierw jak rosyjscy urzędnicy starali się umiejscowić sztetle na mapie Imperium i jak wyglądała dalekosiężna działalność handlowa żydowskich kupców, sprowadzających towary z Francji, Austrii, Prus, a nawet z Imperium Osmańskiego. Następnie przedstawia życie rodzinne Żydów w sztetlu, ich mieszkania, kramy i karczmy, książki i życie religijne oraz tętniący życiem rynek z polską szlachtą, ukraińskim chłopstwem i rosyjską policją w tle.
Ta pełna niuansów opowieść, zilustrowana oryginalnymi zdjęciami archiwalnymi i reprodukcjami dzieł sztuki, ukazuje sztetl w zupełnie nowym świetle, odkrywając trwający do dziś wpływ jego złotych lat na kolektywną pamięć Żydów.
„W wyniku rozbiorów sztetle znalazły się pod panowaniem Rosji wraz ze swoimi polskimi właścicielami i żydowskimi mieszkańcami jako mechanizmem napędowym gospodarki. Sztetl w swoich złotych latach był wspólnym dziełem Polaków, Żydów i Rosjan, a jego dumni mieszkańcy tworzyli niezwykłą mozaikę społeczną. Na początku Rosja traktowała go ostrożnie i z respektem, później zaś pojawiły się podejrzliwość, zawiść i nietolerancja. Prawa, które miały pognębić polskich właścicieli, wydawały się Żydom skierowane wprost przeciwko nim. Dopóki krucha równowaga sił pomiędzy Polakami, Rosjanami i Żydami była zachowana w sztetlu, jego złoty wiek trwał. Im jednak sztetl stawał się żywotniejszy, tym większe zagrożenie stanowił w oczach nowej władzy, która starała się osłabić jego gospodarczy impet. Inaczej mówiąc, prosperował on dopóty, dopóki rosyjskie państwo godziło się z jego polskim dziedzictwem, a zaczął podupadać od czasu, gdy władze zdecydowały się z nim walczyć. Gdy w latach czterdziestych XIX wieku Rosja ostatecznie wybrała ideologię i protekcjonizm kosztem wzrostu gospodarczego, równowaga została zachwiana, a lata świetności sztetlu dobiegły końca”.
Z Wprowadzenia
„[Książka] wywraca do góry nogami nostalgiczny wizerunek sztetlu jako niszczejącej żydowskiej wioski, pokazując, że w historycznym sztetlu Żydzi wiedli dostatnie i stabilne życie. Ta przełomowa praca oparta na materiale archiwalnym rzuca wyzwanie dotychczasowej wizji historii i proponuje oryginalne spojrzenie na życie codzienne Żydów w dziewiętnastowiecznej Rosji”.
Izrael Bartal, autor „The Jews of Eastern Europe, 1772-1881”
„Sztetl, który odradza się za sprawą nowej książki Petrovsky'ego-Shterna, jest zjawiskiem tyleż skomplikowanym, co fascynująco pięknym. Niczym archeolog, który warstwa po warstwie odkrywa i rekonstruuje nieistniejące dzisiaj cywilizacje, Shtern opisuje niezwykle istotny okres w historii Żydów, wykorzystując do tego dotychczas nieprzebadany materiał archiwalny”.
Serhii Plokhy, Uniwersytet Harvarda
[Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014]